جريان‌شناسي پيرنامه‌هاي سرزمين فارس از قرن چهارم تا هشتم هجري قمري

از قرن چهارم تا هشتم هجري قمري در خطّۀ فارس هشت پيرنامه به زبان فارسي و عربي تأليف، ترجمه و يا گزيده شده است كه عبارت‌اند از: سيرت ابن خفيف، فردوس المرشديه في اسرار الصمديه، انوارالمرشديه في اسرار الصمديه، بدايه احوال الحلاج و نهايته، اخبار حلّاج، مفتاح الهدايه و مصباح العنايه، تحفه اهل العرفان، روح الجنان في سيره الشيخ روزبهان. در اين مقاله كوشش شده تا ويژگي‌ها، تأثيرگذاري‌ها و تأثيرپذيري‌هاي مؤلفان و سير تحوّل اين آثار بررسي شود. با توجه به وجود شباهت‌هاي فراوان آثاري كه پس از سيرت ابن خفيف نگاشته شده اند و نسبت‌دادن شجره خرقه بيشتر پيران مذكور به ابن خفيف احتمال بسيار وجود دارد كه مقامات‌نويسان متأخر از نگاشتۀ ابوالحسن ديلمي دربارۀ شيخ كبير شيراز تأثير پذيرفته باشند. تغيير مخاطب در شيوۀ نگارش اين نويسندگان مؤثر بوده است؛ عربي‌گويي و شيوۀ نگارش عالمانۀ مؤلفان آثاري چون سيرت ابن خفيف و فردوس المرشديه در معرفي شخصيت والاي پيران بيانگر وجود مخاطبان خاص و اهل علم براي اين آثار است و سست‌بودن كلام نويسندگان پيرنامه‌هاي روزبهان و درج كراماتي مادي با اهدافي نه‌چندان متعالي نشان مي‌دهد هدف اين نويسندگان قدرتمند جلوه‌دادن روزبهان براي مخاطبان عام و به‌نوعي بهره‌وري براي خود است.