قاضي فضيلت‌مند؛ سهم فضيلت‌گرايي در نظريۀ قضاوت

قاضيان هم از قدرتي چشمگير برخوردارند و هم در اِعمال آن در موارد مهمي از آزادي عمل بهره مي‌برند. با توجه به اين قدرت و آزادي عمل، شخصيت قاضي و منش اخلاقي او اهميت دارد. به‌ويژه در پرونده‌هاي دشوار، «كيستيِ قاضي» از «چيستيِ قانون» كم‌اهميت‌تر نيست. اگر قانون در دست قاضيِ فضيلت‌مند باشد، محتمل‌تر است كه قدرت قضايي و آزادي عمل او به سمت عدالت و انصاف ميل كند. به همين دليل، رويكرد فضيلت‌گرا به قضاوت اهميت مي‌يابد و مهم است كه سرنوشت مردم به دست قضات فضيلت‌مند سپرده شود. مهم‌ترين فضيلت‌هاي قضايي عبارتند از: قانون‌مندي، فهم و دانش حقوقي، عقل و ادراك قضايي، شجاعت، خويشتن‌داري، تواضع، بي‌طرفي، استقلال، فسادناپذيري، مهارت قضايي، عدالت و شفقت. رويكرد فضيلت‌گرا به قضاوت با سنت فقه شيعي هم سازگاري دارد و مي‌توان گفت‌وگويي غني ميان فضيلت‌گرايي مدرن و سنت فقهي برقرار كرد. هرچند برخي از اوصاف قاضيان در فقه سنتي با ارزش‌هاي برابري‌طلبانۀ مدرن نمي‌خوانند و در نظام حقوقي مدرن كاربست‌پذير نيستند. در مقالۀ پيش‌رو ضمن طرح مباني نظري رويكرد فضيلت‌گرا، كاربرد آن در «گزينش و ارتقاي قضات» سنجيده مي‌شود. مقاله با روشي هنجاري نشان مي‌دهد كه استفاده از معيارهاي كيفيِ فضيلت‌گرايانه به غناي نظريۀ گزينش قضايي مي‌انجامد. با وجود اين اگر ساختار و تشكيلات هيئت‌هاي گزينشِ قضايي غيردموكراتيك و اقتدارگرايانه باشد و داوطلبان بر اساس رويه‌هاي غيرشفاف و غيرمنصفانه گزينش شوند، معيارهاي كيفيِ فضيلت‌گرايانه فضايي براي گزينش خودسرانه فراهم مي‌كنند. در مقابل، اگر هيئت‌هاي گزينش قضايي از ساختار و تشكيلات دموكراتيك برخوردار باشند و طبق رويه‌هاي شفاف و منصفانه عمل كنند، از امكان سوءاستفاده به مراتب كاسته مي‌شود.