جايگاه نظامي ـ امنيتي ارگ عليشاه تبريز در دوران صفوي و قاجار و نحوه ي دگرگوني كاركردي و معنايي مجموعه ي بنا

مطالعه معماري نظامي دوران صفوي و به‌ويژه قاجاري با كاستي روبه‌رو بوده و چندان موردتوجه پژوهشگران قرار نگرفته است. بسياري از آثار معماري، با گذر زمان و در دوره هاي بعد با تغييرات كاركردي، مفاهيم جديد به خود گرفته و ماهيتي نو مي‌يابند. ارگ عليشاه تبريز، بناي سترگ ايلخاني، نمونه بارز اين‌گونه بناهاست كه در دوران صفوي و قاجاري در پي تغييرات بافتاريِ حادث گشته، كاربري نظامي يافته است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به اين پرسش است كه جايگاه نظامي و امنيتي ارگ عليشاه در ساختار فضايي تبريزِ دوران صفوي و قاجاري به چه نحوي بوده و تغييرات بافتاري دوران جديد، چه دگرگوني هاي معنايي در ارگ ايجاد كرده است؟ روش تحقيق به شيوه ي توصيفي تحليلي بوده و داده ها به‌صورت كتابخانه اي، اسنادي و مشاهدات بنا از نزديك، گردآوري شده است. در تحليل و جمع بندي يافته ها نيز از مكانيزم هاي معناشناسي استفاده گرديده است. نتايج تحقيق نشانگر اين است كه ارگ عليشاه در دوره صفويه، طبق متن سفرنامه ها، نقشه‌هاي نظامي برجاي‌مانده و حدود حصارها و باروهاي شهر، بازنمودي مجازي از قدرت نظامي و امنيتي و شيعي گري در مقابل عثماني‌ها بوده و در دوره قاجار با ساخت سازه هاي جديد نظامي در آن هم چون سربازخانه، محل‌هاي مخصوص تيراندازي و ديده باني، كارگاه‌هاي اسلحه‌سازي و توپ‌ريزي و كوره هاي آهنگري، به نماد و نشان مقاومت و دفاع ملي در برابر حملات روسيه ي تزاري تبديل گشته است.