بررسي انبارماني توده‌هاي پياز ‌خوراكي (Allium cepa L.) بومي افغانستان در دو شرايط دمايي

پياز خوراكي از نظر قابليت انبارماني داراي تنوع ژنتيكي زيادي است كه شرايط محيطي از جمله دما نيز بر روي آن اثر مي گذارد. در اين تحقيق قابليت انبارماني هشت توده پياز خوراكي بومي افغانستان شامل «حنايي هرات»، «زرد‌هرات»، «قرمز‌هرات»، «مزارشريف»، «كابل»، «سرپل»، «قندوز» و «بلخاب»، به همراه رقم ايراني «قرمز‌آذرشهر» و رقم تجاري «سويت‌گرانو» در دو دماي 5 درجه سانتي گراد و دماي انبار معمولي در طي 120 روز (6 دوره 20 روزه) بررسي شد. اين آزمايش از نيمه آبان تا نيمه اسفند سال 1390 در دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد انجام شد. اين پژوهش به صورت آزمايش فاكتوريل خرد شده بر پايه طرح كاملاً تصادفي طرح‌ريزي و اجرا گرديد. نتايج نشان داد بين ارقام از نظر صفات انبارماني (درصد كاهش وزن، درصد سبزشدن، طول جوانه سبز شده و وزن جوانه سبز شده به وزن سوخ)، تفاوت معني‌داري در سطح احتمال يك درصد وجود داشت. طي 120 روز انبارداري در انبار معمولي، بيشتر توده‌ها با سرعت زيادي شروع به سبزشدن كردند، به صورتي كه در توده‌هاي حنايي هرات، قرمز كابل، سرپل، بلخاب و قرمز‌آذر‌شهر، 50 روز و در توده‌هاي بومي زرد‌هرات، مزارشريف و رقم سويت‌گرانو، حدود 75 روز پس از شروع انبارداري حدود 50 درصد از سوخ‌ها سبزشدند، اما توده بومي قندوز و قرمز‌‌هرات به ترتيب بيشترين و كمترين ماندگاري (50 درصد سبزشدن پس از 105 و 35 روز در دماي انبار معمولي) را داشتند. كمترين كاهش وزن مربوط به توده قندوز (3/14 درصد در انبار معمولي و 7/12 درصد در 5 درجه سانتي‌گراد) و بيشترين كاهش وزن مربوط به توده بلخاب (6/20 درصد در انبار معمولي و 6/14 درصد در 5 درجه سانتي‌گراد) بود. همچنين بين دو شرايط دمايي از نظر صفات اندازه‌گيري شده در سطح احتمال يك درصد تفاوت معني‌دار وجود داشت. اثر متقابل زمان و رقم در مورد صفات كاهش وزن و سبزشدن، در سطح احتمال پنج درصد معني‌دار شد، بنابراين الگوي كاهش وزن و سبزشدن ارقام طي دوره انباري با هم متفاوت بود. اثر متقابل زمان × شرايط دمايي در صفات كاهش وزن و سبزشدن در سطح احتمال يك درصد معني‌دار شد. كاهش وزن در دماي 5 درجه سانتي‌گراد روند خطي كاهشي و سبزشدن روند خطي افزايشي با شيب كم داشت، در حالي كه در مورد دماي انبار معمولي يك الگوي منحني شكل وجود داشته به‌طوري‌كه در اواسط دوره، كاهش وزن كمتر و سبز‌شدن بيشتر بوده است. اثر متقابل دما×رقم، فقط در مورد كاهش وزن در سطح احتمال 5 درصد معني‌دار شد. كاهش وزن سوخ‌ها، در دماي انبار معمولي در ابتدا و انتهاي دوره انبارداري بيشتر بود، اما در دماي 5 درجه سانتي‌گراد، كاهش وزن طبق يك مدل خطي در طول زمان انبارماني كاهش يافت. درصد سبزشدن سوخ‌ها، در دماي انبار معمولي در فواصل ابتدايي دوره انبارداري با سرعت زياد افزايش يافت و در فواصل انتهايي انبارماني ثابت شد، اما در دماي 5 درجه سانتي‌گراد، درصد سبزشدن طبق يك مدل خطي با شيب بسيار كمي در طول زمان افزايش داشت. در مجموع از بين ارقام و توده‌هاي بومي مختلف پياز مورد بررسي در اين پژوهش، توده بومي قندوز انبارماني بيشتري داشت. تنوع زيادي در انبارماني توده‌هاي پياز بومي افغانستان وجود دارد كه مي‌تواند در برنامه‌هاي اصلاحي مورد استفاده قرار گيرد.