بررسي خصوصيات ادافيكي، مورفولوژيكي و فيتوشيميايي جمعيت‌هاي وحشي گياه گلدر (Otostegia persica B.) در رويشگاه‌هاي بلوچستان، ايران

عوامل محيطي از مهمترين فاكتورهاي مؤثر بر صفات كمي و كيفي گياهان دارويي است. اين پژوهش در سال 1397 با هدف بررسي برخي ويژگي‌هاي ادافيكي، مورفولوژيكي و فيتوشيميايي گياه گلدر در رويشگاه هاي طبيعي بلوچستان در قالب طرح آشيانه اي به صورت كاملاً تصادفي با سه تكرار به اجرا در آمد. صفاتي نظير اجزاء اسانس برگ و گل جمعيت كوه بيرك مهرستان نيز مورد ارزيابي قرار گرفت. مناطق مورد بررسي عبارت بودند از، 1- سراوان (روستاهاي كوه سونط و ناهوك)، 2- خاش (روستاهاي كوه پنج انگشت و پشت كوه)، 3- سرباز (روستاهاي پاديك و مركز سرباز كلات) و 4- مهرستان (روستاهاي زرد و كوه بيرك) بودند. نتايج نشان داد كه كمترين (7/80) و بيشترين (8/50) سطح pH به ترتيب در زرد و كوه بيرك از شهرستان مهرستان، حداقل (1/29) و حداكثر (38/4) ميزان EC به ترتيب در پنج انگشت و ناهوك، كمترين (43/53 دسي زيمنس بر متر) و بيشترين (80/73 دسي زيمنس بر متر) سطح Na به ترتيب در كوه بيرك و ناهوك، بيشترين ميزان N  و P در پشت كوه خاش، بيشترين مقدار K كل، K قابل جذب و بيشترين درصد سيلت در منطقه كوه سونط سراوان اندازه گيري شد. حداكثر فاصله ميانگره، طول دمبرگ، طول و عرض برگ و تعداد شاخه هاي اصلي و شاخه هاي فرعي در منطقه كوه بيرك شهرستان مهرستان و بيشترين ارتفاع گياه در منطقه ناهوك سراوان وجود داشت. حداكثر ميزان فلاونوئيدهاي برگ و فلاونوئيد ريشه (به ترتيب 1/83 و 0/11 ميلي‌گرم كوئرستين بر گرم وزن نمونه) و فنل ساقه (1/86 ميلي گرم گاليك اسيد بر گرم وزن نمونه) در منطقه پنج انگشت شهرستان خاش، بيشترين ميزان فلاونوئيد ساقه و ريشه (به ترتيب 0/45 و 0/11 كوئرستين بر گرم وزن نمونه) در منطقه زرد شهرستان مهرستان، بيشترين فنل برگ (2/38 ميلي گرم گاليك اسيد بر گرم وزن نمونه) و كربوهيدرات ريشه (1/73 ميلي گرم بر گرم) در منطقه پشت كوه خاش و حداكثر ميزان كربوهيدرات برگ (1/99 ميلي‌گرم بر گرم) در منطقه كوه سونط سراوان بدست آمد. آناليز تركيبات شيميايي اسانس تعداد 12 تركيب در برگ و ۳۱ تركيب در گل را نشان داد. بيشترين اجزاء اسانس در برگ و گل به ترتيب Thymol با سهم 12 درصدي و Benzene, 1-(1,5-dimethyl-4-hexenyl)-4-methyl (CAS)) با سهم 13 درصدي بودند. به طور كلي نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد در بين جمعيت هاي مورد مطالعه از نظر تمام ويژگي هاي مورد بررسي تنوع قابل ملاحظه اي وجود داشت كه نشان مي دهد عوامل محيطي همانند عوامل ژنتيكي در ايجاد تنوع در خصوصيات مورفولوژيكي و فيتوشيميايي اين گياه موثر هستند.