بررسي اسطورۀ ايزد گياهي/خداي شهيد شونده در قصۀ پسر پادشاه

ايزدان گياهي و اساطير مربوط به آن‌ها بخشي از اساطير ملت‌هاي يونان، مصر، بين‌النهرين، هند و ايران را تشكيل مي‌دهند. دُموزي/تموز، آتيس، آدونيس، ديونيزوس، اوزيريس، بَعَل، پرسفون و بالدر، معروف‌ترين ايزدان گياهي در اساطير ملل هستند. در اساطير ايراني نيز سياوش ايزدي گياهي به‌شمار مي‌رود كه ماجراهاي مربوط به او بخشي از شاهنامۀ بزرگ فردوسي را به خود اختصاص داده است. نگارنده در بررسي‌هاي ميداني خود به روايتي عاميانه برخورده است كه خميرمايۀ اصلي آن، داستان ايزدي گياهي است كه در قالب پسر پادشاه نمود مي‌يابد. هر چند نامي از او به ميان نمي‌آيد. اين روايت عاميانه كه از سوي «علي‌حسين عالي‌نژاد» يكي از كهن‌سال‌ترين راويان منطقۀ كوه‌ مره سرخي فارس روايت مي‌شود، پيش از اين در هيچ منبع مكتوبي نيامده است. بررسي‌هاي نگارنده نشان مي‌دهد اين روايت، آميزه‌اي از روايت‌هاي ديني، حماسي و اسطوره‌اي است؛ بخش‌هايي از اين روايت، به ويژه آغاز داستان، تكرار روايت حماسي سياوش و سودابه در شاهنامۀ فردوسي است. محورهايي از داستان نيز يادآور داستان يوسف پيامبر و زليخا است. برخي از خطوط داستان هم زندگي ديگر ايزدان گياهي در اساطير جهان را به ذهن متبادر مي‌كند. به نظر مي‌رسد اين روايت از ديرباز در ميان مردم اين منطقه رواج داشته و به مرور زمان و با تغيير و دگرگوني در اديان و باورهاي مردم منطقه، دست‌خوش تغيير و دگرگوني شده است؛ هم‌چنين بررسي تطبيقي اين روايت با ديگر روايت‌هاي ايزدان گياهي نشان مي‌دهد كه اين روايت دست‌كم 14 وجه اشتراك با ديگر داستان‌هاي مربوط به ايزدان گياهي دارد. بررسي آيين سوگ‌واري ايزد گياهي در اين منطقه نشان مي‌دهد كه مراسم بزرگ‌داشت اين ايزد هرساله و با قرباني كردن پيش از كشت برنج انجام مي‌شده است.