تمايزات منطقه‌اي در تغييرات نخست شهري ايران: 95-1355

در ادبيات اقتصاد شهري كه در ايران نيز سابقه چنداني ندارد نشان داده شده كه عملكرد شهرها به ساختار آن‌ها بستگي داشته و به عبارتي بين عملكرد شهر و ساختار آن رابطه معني‌داري برقرار است. بر اين اساس و با وجود چنين رابطه‌اي مي‌توان عملكرد آينده شهرها را بر اساس تغييرات ساختاري آن‌ها پيش‌بيني نمود. ازاين‌رو، اين پژوهش با هدف بررسي روند تغييرات ساختاري شهرهاي ايران و نيز تمايزات منطقه‌اي نظام شهري و بر اساس جايگاه نخست شهري طراحي شده است. براي دستيابي به اين هدف، از شاخص‌هاي نخست شهري، دو شهر، چهار شهر گينزبرگ، چهار شهر مهتا، موماو و الوصابي، تمركز هرفيندال، عدم تمركز هندرسون، آنتروپي و تسلط شهري موسوي استفاده شده و داد‌ه‌هاي اين مطالعه از سرشماري سال‌‌هاي 1355 تا 1395 استخراج شده است. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد كه پديده نخست شهري در نظام شهري ايران در همه اين دوران وجود داشته و شاخص‌هاي نخست شهري در اين سال‌ها، حركت به سمت تعادل بيش‌تر در نظام شهري كشور را نشان مي‌دهد. بااين‌وجود، ميزان نخست شهري طي سال‌هاي موردبررسي كاهش داشته و روند كاهش در شاخص‌هاي موردبررسي، همسو با يكديگر است. بااين‌وجود و با توجه به شواهد موجود، نتايج به دست آمده نشان‌دهنده ايجاد نخست شهرها در نظام شهري ايران به جاي يك نخست شهر است. همچنين بر اساس نتايج اين مطالعه، اكثريت شاخص‌هاي موردبررسي تا سال 1385 نشان مي‌دهد بالاترين و پايين‌ترين ميزان نخست شهري به ترتيب در استان‌هاي تهران و مازندران بوده و از اين سال به بعد، استان قم به‌عنوان استان با بالاترين نخست شهري در نظام شهري ايران پديد آمده است. بر اين اساس، مي‌توان انتظار داشت كه تغيير در ساختار نظام شهري ايران زمينه را براي تغييرات عملكردي آينده در آن‌ها فراهم نمايد.