بررسي مضموني و سبكي سوگواره هاي منثور در متون برجستۀ نثر فارسي (از آغاز تا قرن هشتم هـ‌ .ق.)

زمينه و هدف: نويسندگان فارسي زبان در آثار خود، عباراتي عاطفي را مطرح كرده و سخنان مرثيه واري دربارۀ افراد درگذشته، اشيا، حيوانات و روزگارِ ازدست رفته آورده اند كه در اين پژوهش به آنها اصطلاح «سوگواره هاي منثور» اطلاق شده است. اين نوشته هاي عاطفي و حسرت بار، مرثيه هايي هستند كه از نظر ساختاري گاه بصورت پيوسته و يكپارچه و گاه بصورت پراكنده و گسسته در ميان عبارات متون نثر بكار رفته اند و تاكنون در يك پژوهش مستقل به آنها پرداخته نشده است. در اين پژوهش تلاش شده با ارائۀ تعاريفي مشخّص از انواع سوگواره ها در اهمّ متون نثر پارسي و بيان ويژگيهاي مضموني و سبكي آنها، به بررسي، توصيف و تحليل انواع مراثي منثور از نظر آماري، كاركرد و زيرگونه هاي فرعي آنها نيز پرداخته شود. روش مطالعه: روش تحقيق در اين مقاله براساس گردآوري اطّلاعات، تحليل محتوا و با ابزار اِسنادي (كتابخانه اي) است. يافته ها: سوگواره ها از جنبه هاي گوناگوني چون سبك، فرم، ساختار هنري و زيبايي شناسي قابل بررسي هستند. از نظر سبك شناسي، ازآنجاكه مراثي جلوه گاه عواطف و احساسات هستند، جز در نثر فنّي و شيوۀ منشيانه، حتّي شاعران و نويسندگاني كه به زبان دشوار و سبك خاص معروف هستند، در سوگواره هاي خود به آساني زبان و تعبيرات گرايش دارند و در اغلب اين سوگواره ها، پرداختن به بثّ و شكوي، شيوۀ مرسومي بوده كه با ترجمۀ كليله و دمنه در نثر منشيانه شروع شده، سپس در التوسّل الي الترسّل بر حجم آنها افزوده شده و سرانجام در نفثه المصدور زيدري نسوي به كمال خود رسيده است. نتيجه گيري: متون ادب فارسي سرشار از سوگواره هايي است كه نويسندگان آنها كمتر ميتوانستند با مصائب كنار بيايند و پيوسته با آنها در كشمكش بودند و از سر درد و حسرت، ناله و زاري سرداده اند. اين سوگواره ها كه از برجسته ترين اغراض ادب غنايي در زبان فارسي بشمار مي آيند، در كمال رقّت و احساس و در مواردي در نثرهاي متكلّف و مصنوع، آكنده از تركيبها و معاني نسبتاً دشوار و اشارات گوناگون هستند. از ميان متون تاريخي آن دسته از آثاري كه داراي بُعد ادبي نيز هستند، بدليل آنكه نويسندگان آنها اغلب شاهد فجايع تاريخي بوده اند و پيوسته از مرگ، كشتار و ويراني سخن گفته اند، بيشترين سوگواره ها را در خود گنجانده اند. از نظر كاركرد نيز واكنشِ ماتمِ مفرط، نابه هنجار و دور از انتظار، در كلام خاقاني نسبت به ديگر سوگواره نويسان بسامد دارد كه اگر با واكنشِ تأخيريافته ، به هنجار و ماتم انتظارِ ديگر نويسندگان سنجيده شود، زودرنجي وي بيشتر بچشم مي آيد.