مطالعه تطبيقي شيوه‌هاي ارائه جزئيات در بافت متني تجارب عرفانيِ صوفيه در متون مكتب كشف و شهود بر مبناي «فرانقش انديشگاني»

تجارب عرفاني كه از آن‌ها با عنوان «تجاربِ ديني» نيز ياد مي‌شود، به‌صورت معرفتي غيرحصولي و بي‌واسطه و از راه تهذيب نفس، مراقبه و نفي خواطر در چهارچوب احكام و معارف ديني حاصل مي‌شوند. عامل اصلي در وقوع اين تجارب رفع حجاب‌هاي جسماني از مقابل ديد عارف است. از «توصيف‌ناپذيري»، «حالت انفعالي»، «كيفيت معرفتي» و «زودگذري» به عنوان ويژگي مشترك اغلب اين تجارب نام برده شده است. اين پژوهش با روش توصيفي – تحليلي و با تكيه بر فرانقش انديشگاني در رويكرد نقشگرايي هليدي به مطالعه تطبيقي شيوه هاي ارائه جزئيات در  بافت متني تجارب عرفاني صوفيه در متون منتخب مكتب كشف و شهود پرداخته است. هر يك از صوفيه در جايگاه «تجربه‌گر» تحت تأثير غلبه يكي از نقش‌هاي زبان به صورت مستقيم يا غيرمستقيم به بازنمايي تجارب عرفاني خود در حالات مختلفي اعم از بيداري، خواب و حالتي بين خواب و بيداري پرداخته‌اند. «جزئيات يا عناصر پيراموني» به عنوان يكي از اركان فرعي جمله، نقش بارزي در زمينه انتقال انديشه نويسنده به مخاطب، ترسيم فضاي تجارب و همراه ساختن مخاطب با جريان روايت برعهده دارند. اغلب اين تجارب بر مبناي درخواست گروهي از مريدان از بزرگان تصوف به نگارش درآمده‌اند. بنابراين به نظر مي‌رسد در فرآيند نگارش اين تجارب آنچه در مرتبه نخست اهميت دارد، «ديدگاه مخاطب نسبت به متن» است؛ در مراتب بعد نيز عواملي مانند «محتوا و مراحل تجارب» و «زاويه ديد روايت» در شيوه كاربرد اين عناصر به‌طور كامل تأثيرگذارند. روش نويسندگان در شيوه ارائه جزئيات بر چگونگي كاربرد فرآيندهاي زباني در جريان روايت تجارب عرفاني تأثيري مستقيم دارد؛ به اين معنا كه برخي از فرآيندها ظرفيت بيشتري براي بيان جزئيات دارند. فرآيندهاي مادي و ذهني در مقايسه با فرآيندهاي رابطه‌اي امكان بيشتري را براي مطرح­كردن جزئيات رويدادها در اختيار نويسنده قرار مي‌دهند. در بافت متني متون عرفاني مكتب كشف و شهود، در ميان نقش‌هاي زبان، «نقش ترغيبي» و «نقش ارجاعي» مهم‌ترين عوامل تعيين كننده در شيوه بازنمايي تجارب عرفاني و ارائه جزئيات آن‌ها به‌شمار مي‌روند.