تاريخ صفويان از دريچۀ اسلام‌گرايي؛ تأملي بر تأثير انديشه‌هاي اسلام‌گرايانه‌ در صفويه‌شناسيِ مرتضي مطهري و علي شريعتي

مرتضي مطهري و علي شريعتي به مثابه دو متفكرمورخ شيعي، تحت تأثير انديشه هاي اسلام گرايانه و به پشتوانۀ اتكاي فزاينده به مطالعات تاريخي، درصدد ارائۀ خوانشي انتقادي از تاريخ اسلام و ايران برآمدند كه در درجۀ نخست، خادم جهان بيني ويژه و دلبستگي هاي فكريايدئولوژيكي آنان در قامت دو شخصيت اسلام‌گراي شيعي و در عين حال، ناظر بر جهد آنها در برجسته كردن سهم اسلام و انديشۀ اسلامي در وضعيت فرهنگيهويتي ايران معاصر بود. بر اين مبنا، توجه آنها به تاريخ صفويه، در بستري از همين گرايش هاي اسلام گرايانه و دغدغه‌هاي مذهبي و آرمان هاي امت گرايانه معنا پيدا مي كرد. بدين ترتيب، با وجود برخي تمايزاتِ رويكردي در نگرش اين دو به تاريخ صفويان، وجود برخي چشم اندازهاي مشترك نزد آنان، صفويه شناسيِ اين دو شخصيت را در گفتمانِ صفويه‌شناسيِ دورۀ پهلوي (به‌ويژه پهلوي دوم) متمايز مي ساخت. درواقع، مسئله و پرسش پژوهش حاضر اين است كه صفويه‌شناسي مطهري و شريعتي چگونه از زمينه هاي فكري و ايدئولوژيكي آنها تأثير پذيرفت و كدام مؤلفه هاي همسان، نگرشِ آنها به تاريخ صفويه را به هم نزديك كرد؟ فرضيۀ اين پژوهش كه با روشي تحليلي انجام شده، بر پايۀ اين مدعاست كه با وجود تمايزات مهم در صفويه شناسي اين دو، وجود مؤلفه هاي مشتركي چون دغدغه هاي هويت محور (از نوع اسلامي آن) و بينش هاي امت گرايانه و ايدئولوژيك، نوع نگاه آنان به تاريخ صفويه را به هم نزديك كرد كه برآيند آن، نوعي نگرش متمايز به تاريخ صفويه در گفتمان صفويه شناسي دورۀ پهلوي بود.