بازنگريِ دو ابهام درباره رمان «سرگذشتِ حاجي‌بابا اصفهاني»

ترجمه‌ رمان «سرگذشت حاجي‌بابا اصفهاني» در تاريخِ ادبيات منثور فارسي و تاريخِ ترجمه به زبانِ فارسي، ‌يك نقطه‌ عطف محسوب مي‌شود؛ درباره‌ اين رمان پژوهش‌هاي بسياري انجام گرفته است. ابهاماتي درباره‌ اين رمان و ترجمه‌ فارسي‌اش مطرح بوده و موردتحقيق قرار گرفته است؛ ازجمله اين‌كه آيا متن اصلي را جيمز موريه‌ انگليسي نوشته و يا او برپايه‌ يك متن فارسي، ‌رمان را شرح و گسترش داده است؟ و آيا مترجمِ اصلي ميرزاحبيب اصفهاني است و يا كَسان ديگر و يا ترجمه‌اي است مشترك؟ در اين نوشته با احصا و بررسي نشانه‌هايي در اثر و ترجمه‌ آن، ‌سعي شده درباره‌ اين دو ابهامِ مهم، ‌نكته‌هاي تازه‌اي ارائه شود؛ اين پژوهش، ‌با توجه به يافته‌هاي كنوني، ‌وجود يك متن فارسي به‌عنوان متن اصلي را بسيار محتمل‌تر از نويسنده‌ اصلي بودنِ جيمز موريه مي‌داند و درباره‌ ابهام دوم، ‌با ياري نشانه‌هاي نويافته‌ سبكي و معنايي، ‌ضمن تأكيد بر مترجمِ اصلي بودنِ ميرزاحبيب، ‌سهم قابل توجهي براي روحي و ميرزاآقاخان قائل است و تلاش مي‌كند تأثيراتِ تفكر و سبك نگارش اين نويسندگان را در بخش‌هايي از ترجمه نشان دهد.