تحليل و نقد بازتاب گفتمان علوم انساني اسلامي در كتاب‎هاي جامعه‎شناسي متوسطه

در جمهوري اسلامي ايران، علوم انساني اسلامي، به‎منزله يك «پارادايم»، با حمايت نيروهاي مذهبي وفادار به حاكميت در حال تبديل‎شدن به يك «گفتمان» است. يكي از نهادهايي كه در معرض ترويج گفتمان ياد شده قرار گرفته، آموزش‎ و پرورش است. در سال‎هاي اخير با تغييرات در كتب مدارس، به‎خصوص رشته علوم انساني، تلاش زيادي براي نهادينه كردن علوم انساني اسلامي و تبديل آن به گفتمان مسلط در اين كتاب‌ها شده است. از قرائن چنين برمي‎آيد كه از ميان آثار مربوط به دانش‎آموزان دبيرستان در رشته علوم انساني، كتب جامعه‎شناسي اين رشته تأثير قابل‎ملاحظه‌اي از اين گفتمان را داشته است. در اين كتب با نقد هستي‎شناسي، معرفت‌شناسي و روش‎شناسي حاكم بر جامعه غربي، اصول هستي‎شناسي، معرفت‎شناسي و روش‎شناسي علوم انساني اسلامي مطرح ‎شده است. هدف از اين پژوهش آن است كه با بهره‎گيري از روش تحليل گفتمان انتقادي «تئون ون‌دايك»، بازتاب اين گفتمان در كتاب جامعه‎شناسي رشته علوم انساني تحليل و نقد شود. ازاين‎رو، تحقيق حاضر از نوع توصيفي−تحليلي با رويكرد گفتماني است كه به‎صورت تحليل محتوا انجام خواهد شد. يافته‎هاي تحقيق بيانگر آن است كه براساس چارچوب نظري ون‌دايك، نويسندگان كتاب‎هاي جامعه‎شناسي مقطع متوسطه، مطالب كتب را بر پايۀ رويكرد ايدئولوژيك تنظيم كرده‌اند. ازاين‌رو، مؤلفه‎هاي مورد نظر ون‌دايك مانند تعميم‎دهي، استناد و استفاده از اشارات ضمني، آشكارسازي، كاربرد عبارت‎هاي منفي و به‎ويژه قطب‎بندي و غيريت‎سازي نظير «رهيافت معنوي‌گرايانه در مقابل رهيافت مادي‎گرايانه»، «انسان غربي در برابر انسان الهي» و «ليبرال دموكراسي در برابر مردم‎سالاري» در جاهاي مختلف اين كتب قابل مشاهده است.