بررسي تنوع ژنوتيپ‌هاي گندم نان بر اساس عملكرد و صفات مرتبط با عملكرد تحت شرايط تنش بيماري زنگ زرد (Puccinia striiformis)

مقدمه: زنگ زرد يا زنگ نواري يكي از مهم‌ترين بيماري‌هاي گندم در سراسر جهان مي‌باشد. اين بيماري با تاثير بر روي عملكرد و اجزاي عملكرد مي‌تواند خسارت بالايي را در گياه ايجاد كند. همچنين بدليل ايجاد نوتركيبي بالا در عامل بيماري اين بيماري هرساله نژادهاي جديدي در آن به وجود مي‌آيد كه همين موضوع به‌نژادگران را وادار به مطالعه دائم اين بيماري و يافتن ژنوتيپ هاي مقاوم گردانده است هدف پژوهش حاضر ارزيابي اثر بيماري زنگ زرد بر برخي ويژگي هاي زراعي ژنوتيپ هاي گندم نان شامل 297 رقم تجاري و ژنوتيپ بومي ايران مي باشد. مواد و روش‌ها: آزمايشي مزرعه‌اي در سال زراعي 1398 - 1399 در قالب طرح آلفا لاتيس با دو تكرار اجرا شد. پس از كاشت بذرها و آلوده سازي مصنوعي بوته‌ها به بيماري، برخي صفات مهم زراعي شامل عملكرد و صفات مرتبط با آن و همچنين صفات تيپ و درصد آلودگي مورد بررسي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه ژنوتيپ هاي گندم ازلحاظ تمام صفات موردبررسي داراي اختلاف معني‌داري بودند. ضريب همبستگي مؤثر بين عملكرد تك بوته با تمام صفات مشاهده شد. نتايج تجزيه رگرسيون گام‌به‌گام نشان داد صفات تعداد دانه در سنبله، وزن صددانه، عرض دانه، طول دانه، طول سنبله، قطر دانه و عرض سنبله به ترتيب داراي بيشترين ضريب تبيين بودند. براساس نتايج تجزيه علّيت، بالاترين تاثير مستقيم به ترتيب بين صفات تعداد دانه در سنبله، وزن صددانه و عرض دانه با عملكرد دانه مشاهده شد. نتايج تجزيه به عامل‌ها نشان داد كه پنج عامل با حدود توجيه 70 درصدي واريانس كل وجود داشت كه در ميان اين عوامل صفات در سه عامل اول داراي بالاترين ضريب تبيين بودند. عامل اول به نام عامل اجزاي عملكرد، عامل دوم عامل خصوصيات سنبله و عامل سوم بانام خصوصيات دانه نام‌گذاري شد. بر اساس نتايج تجزيه خوشه‌اي ژنوتيپ ها به سه گروه تفكيك شدند كه در گروه اول 53 ژنوتيپ با بالاترين ميانگين صفات عملكرد تك بوته، تعداد دانه تك بوته و طول سنبله؛ در گروه دوم 110 ژنوتيپ با بالاترين ميانگين صفات ارتفاع گياه، تراكم سنبله و وزن صددانه و در گروه سوم 129 ژنوتيپ با بالاترين مقادير ميانگين براي بقيه صفات وجود داشت. تعداد 52 ژنوتيپ گندم داراي واكتش مقاومت به پاتوتيپ مورد بررسي در اين پژوهش بودند. نتيجه‌گيري: بررسي ژنوتيپ هاي گندم در شرايط تنش بيماري زنگ زرد گندم (Puccinia striiformis) بر اساس تجزيه‌ و تحليل‌هاي آماري و تحليل‌هاي چندمتغيره نشان‌دهنده تفاوت معني‌دار ازنظر عملكرد و اجزاي عملكرد بود.. با توجه به نتايج به‌دست‌آمده از اين پژوهش پيشنهاد مي‌شود براي ارزيابي و انتخاب ارقام و ژنوتيپ‌هاي داراي عملكرد دانه بالاتر، گزينش به كمك صفات مرتبط با عملكرد همچون تعداد دانه در سنبله و تعداد دانه تك بوته انجام شود.. همچنين براساس صفات تيپ و درصد آلودگي مي‌توان ژن‌هاي مقاومت موجود در ژنوتيپ‌هاي داراي مقاومت حدواسط نسبت به پاتوتيپ مورد بررسي در اين پژوهش را شناسايي و از آنها در برنامه‌هاي اصلاحي آتي براي مقاومت به زنگ زرد گندم استفاده كرد.