انتخاب بهترين الگوي كاشت و تراكم بوته در دو رقم كنجد (Sesamum indicum L.) با تيپ رشدي متفاوت در منطقه كرج

سابقه و هدف: در بين دانه‌هاي روغني، كنجد (Sesamum indicum L.) به دليل دارا بودن ميزان قابل توجهي از تركيبات آنتي‌اكسيداني، اسيد آمينه‌هاي ضروري و اسيدهاي چرب غير اشباع، به عنوان ملكه‌ي دانه‌هاي روغني شناخته شده است. از ميان مديريت‌هاي لازم براي رسيدن به حداكثر توليد گياهان زراعي، مي‌توان به انتخاب رقم، تراكم و آرايش كاشت اشاره نمود. ارقام مختلف كنجد داراي ويژگي‌هاي رشدي متفاوتي (براي مثال، نحوه‌ي شاخه‌دهي) بوده و هر يك از آنها براي يك روش كاشت و با يك تراكم مشخص، مناسب هستند. هدف از اجراي اين پژوهش، ارزيابي آرايش كاشت و تراكم مناسب براي دو رقم از گياه كنجد بود. مواد و روش: در اين پژوهش، اثر آرايش كاشت (كشت يك يا دو رديف روي پشته)، تراكم بوته (20، 30 و 40 بوته در متر مربع) و ارقام كنجد (اولتان و ناز تك شاخه) بر اساس آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار طي سال‌هاي 1398و 1399 در منطقه كرج مورد ارزيابي قرار گرفتند. صفات ارتفاع بوته، عملكرد و اجزاي عملكرد دانه، عملكرد ماده خشك، شاخص برداشت و درصد و عملكرد روغن ارزيابي شدند. تجزيه‌هاي آماري با استفاده از نرم‌افزار SAS انجام گرفت و براي مقايسه ميانگين‌هاي اصلي از آزمون LSDو براي مقايسه ميانگين‌‌هاي برهم‌كنش‌ها، از روش برش ‌دهي استفاده گرديد. يافته‌ها: تجزيه واريانس نشان داد كه عامل آرايش كاشت بر ارتفاع گياه و عملكرد ماده خشك، عامل تراكم بوته بر همه‌ صفات (به استثناي وزن هزار دانه) و عامل رقم بر كليه‌ي صفات (به استثناي شاخص برداشت) تاثير معني‌داري داشتند. مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه ميانگين ارتفاع گياه (126 سانتيمتر) در آرايش كاشت دو رديف روي پشته به طور معني‌داري بيشتر بود. از بين اجزاي عملكرد، تعداد كپسول در بوته در تراكم‌هاي 30 و 40 بوته در مترمربع (به ترتيب، 57 و 60 عدد) بيشترين مقدار بود كه در مقايسه با تراكم 20 بوته در مترمربع (50 عدد) تفاوت آماري معني‌داري داشتند. تعداد دانه در كپسول در تراكم 20 بوته در مترمربع بيشترين مقدار بود (58 عدد) كه نسبت به دو تراكم ديگر، تفاوت آماري معني‌داري نشان داد. از بين تراكم‌هاي مورد مطالعه، بالاترين عملكرد دانه (993 كيلوگرم در هكتار) از تراكم 40 بوته در مترمربع و كمترين مقدار عملكرد دانه (798 كيلوگرم در هكتار) از تراكم 20 بوته در مترمربع به دست آمد. از بين دو رقم مورد مطالعه، رقم اولتان داراي بالاترين عملكرد و اجزاي عملكرد دانه بود كه نسبت به رقم ناز تك‌شاخه، تفاوت آماري معني‌داري را نشان داد. بيشترين عملكرد روغن را رقم اولتان در هر يك از تراكم‌هاي 30 و40 بوته در متر مربع توليد نمود كه از لحاظ آماري در آرايش كاشت يك يا دو رديفه، اين رقم تفاوت معني‌داري نشان نداد. نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان داد كه رقم اولتان درآرايش‌ كاشت يك رديف روي پشته و در تراكم‌ 30 بوته در متر مربع براي منطقه كرج قابل توصيه مي‌باشد.