بررسي بيتي از شاهنامه با تكيه بر متن‌هاي اوستايي و فارسي ميانه

موضوع جستار حاضر بررسي و تحليل بيتي از شاهنامه فردوسي است كه تاكنون پژوهشگران ديدگاه‌هاي گوناگوني درباره آن اظهار كرده‌اند. اين بيت، كه سعدي نيز در بوستان ضبط كرده است، با مصراع «ميازار موري كه دانه‌كش است» آغاز مي‌شود. سپس‌تر، خالقي‌مطلق صورت ضبط‌شده اين بيت در نسخه فلورانس و دو نسخه ديگر را، كه مصراع «مكش موركي را كه روزي‌كش است» در آنها آمده است، اساس تصحيح خود قرار داده و آن را نزديك‌ترين صورت به اصل شاهنامه دانسته است. پس‌ازآن، پژوهشگران ديدگاه‌هاي خود را در رد يا قبول اين تصحيح منتشر كرده‌اند. در اين پژوهش، ضمن بررسي نظريات ديگر، با تمركز بر متن‌هاي اوستايي و فارسي ميانه، و نيز با درنظرگرفتن صورت بسامدي تعدادي از واژگان اين بيت، اين نتيجه حاصل شده است كه عبارت «مور دانه‌كش»، تركيبي وصفي و كهن است كه در متن‌هاي باستان و ميانه ريشه دارد و دامنه‌اش به فارسي نو نيز كشيده شده است. دو ديگر، واژه «مكش» نسبت به «ميازار» و «موري» نسبت به «مورك» برتري دارد كه به‌قرينه يكديگر در هر كدام از ابيات ديده مي‌شوند. بااين‌حال، واژه «ميازار» را مي‌توان ازجمله نوآوري‌هاي شاعرانه فردوسي به‌شمار آورد.