دلايل خروج بند موصولي در متون تاريخي: مطالعه موردي سفرنامه ناصرخسرو

پژوهش پيش رو با مطالعۀ خروج بند موصولي و عوامل مؤثر بر آن به عنوان يك فرايند نحوي اختياري، به بررسي شباهت‌ها و تفاوت‌هاي عوامل مؤثر بر خروج بند موصولي در سفرنامۀ ناصرخسرو قبادياني پرداخته است. در اين راستا با نمونه‌گيري نظام‌مند  و بررسي نيمي از  اين متن تاريخي با فاصله‌هاي ده صفحه‌اي، جملات موصولي متن استخراج و فرايند خروج بند از حيث ميزان خروج، جايگاه هاي خروج در دسترس، وضعيت معرفگي گروه اسمي، ارتباط جايگاه‌هاي افزوده با خروج بند و فراواني آن‌ها در بند موصولي به نسبت بند اصلي، شيوۀ ارتباط بند موصولي با گروه اسمي مرجع، ساخت اطلاعي فعل، و وزن دستوري سازه‌هاي خروج يافته، مورد بررسي قرار گرفته‌است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان دهندۀ رواج بالاي خروج بند موصولي در سفرنامۀ ناصرخسرو است به نحوي كه تعداد 138 بند از مجموع 221 بند موصولي كتاب (62%) در جايگاه پس از فعل ظاهر شده و خروج يافته‌اند. همراستا با سلسله مراتب جهاني كينان و كامري (Keenan Comrie, 1977) بيشترين خروج بند موصولي در سفرنامۀ مورد بحث از جايگاه‌هاي فاعلي و مفعولي صورت گرفته است. بيش از 50 درصد موارد خروج بند موصولي پيش از فعل‌هاي ربطي با ساخت اطلاعي زمينه‌اي بوده و همچنين بر اساس معيار وزن دستوري، بندهاي خروج يافته از متن، در مقايسه با بندهاي خروج يافتۀ متون معاصردر مطالعه راسخ مهند و ديگران (‌Rasekh Mahand et al., 2012) بندهاي سبك تري محسوب مي‌شوند. به علاوه، در متن سفرنامه چند نمونه از ضميرگذاري بند موصولي در جايگاه فاعلي مشاهده شد كه در فارسي امروز غير دستوري محسوب مي‌شود اما به نظر مي‌‌رسد در آن دوره جايز شمرده مي‌شده است.