رويكردي نظري به مسئله رابطۀ دين و تمدن

مسئله رابطۀ دين و تمدن از جمله موضوعات بنياديني ‌است كه به‌رغم اهميت بسيارآن، چندان كه بايد با رويكردي نظري بررسي نشده است. نوشتار حاضر درصدد است از منظري تئوريك به اين موضوع بپردازد و با روش توصيفي  تحليلي به اين پرسش پاسخ دهد كه نوع نگرش به رابطۀ دين و تمدن وگسترۀ آن تابع كدام متغيرهاي كليدي است. بنابر يافته‌هاي اين تحقيق، دو متغير اساسي در اين جهت دخيل‌اند: نخست نوع نگرش به دين و قلمرو آن، و دوم نوع تعريف از تمدن و ابعاد آن. از يكسو، نوع رويكرد حداكثري يا حداقلي در تعيين قلمرو دين، به‌صورت مستقيم در تعيين نسبت آن با تمدن اثرگذار است. از سوي ديگر تعريف تك‌بعدي يا دوبعدي در تعريف تمدن در تعيين نوع و ميزان رابطۀ آن با دين نقش دارد. از تضارب اين نگرش‌ها با يكديگر، سه ديدگاه حداكثري، حداقلي و منفي درباره رابطۀ دين و تمدن به دست مي‌آيد كه هر كدام از منظري متفاوت اين رابطه را تحليل مي‌كنند.