بازخواني خوانش حِكمي استاد مطهري از ناسيوناليسم به‌مثابه مؤلفه‌اي از تجدّد ايراني

مسئله تجدّد يكي از كليدي‌ترين مفاهيم مورد بحث استاد مرتضي مطهري است. البته تجدد وجوه گوناگوني دارد و در اين بحث به امر جمعي يا روايت ناسيوناليسم ايراني و نقدهاي مطهري بر آن تمركز خواهيم كرد. مطهري مفهوم ايرانيت را در قالب «نژاد آريايي» روايت نمي‌كند و مي‌گويد مفهوم‌سازي ايرانيت در قالب آريايي‌گرايي اكثريت ملت ايران را از خود بيگانه مي‌كند و اين غيريت‌سازي ضد منافع ملي واقعي ايران است. چرا مطهري اين را مي‌گويد؟ مبناي مطهري براي اين مفهوم‌سازي چيست؟ آيا او به اين موضوع التفات ندارد كه سخنانش در تباين با گفتمان ناسيوناليسم افراطي است؟ آيا او به ملّيت ايراني نمي‌انديشد؟ دلائل مطهري كه فيلسوفي طراز اول است چيست؟ پاسخ استاد مطهري بسيار شگفت‌انگيز است. درست است كه او انسان‌شناس به معناي آكادميك كلمه نيست؛ ولي پاسخ او برآمده از يك مردم‌شناسي عميق و فهم تجربي او از جامعه متكثر ايران است كه در جهان‌بيني حِكمي او ريشه دارد كه مسئله جامعه را در ذيل تحولات تاريخي صورت‌بندي مي‌كند و نسبت دين و جامعه را در برساخت امر ملي و هويت ملي به‌شدت دخيل مي‌بيند. روش پژوهش در اين مقاله مبتني بر تحليل محتواي انتقادي است.