تحليل ابعاد وجودي نظام ورودي خانه‌‌هاي سنتي ايران بر پايۀ علل اربعۀ سينوي نمونۀ موردي: خانه‌‌هاي قاجاري يزد

از ديدگاه ابن‌‌سينا، عليت رابطه‌‌اي است كه به موجب آن، پديده نه‌تنها در خارج پديدار (موجود) مي‌‌شود بلكه قابل شناخت نيز مي‌‌‌شود. علت بهره‌‌گيري از نظام ورودي در معماري ما بيش از يك عامل واسطه (ارتباطي) است؛ به‌طوري‌كه بايد گفت مسئلۀ چگونگي سازمان‌دهي نظام ورودي در كنش و واكنش درون و بيرون، جامعيتي برآمده از تأثيرات كاركردي، جغرافيايي، مناسبات فرهنگي و اعتقادي و اجتماعي است. بر اين اساس، هدف از اين پژوهش تبيين علل موجوديت نظام ورودي خانه‌هاي سنتي يزد (دورۀ قاجار) از دريچۀ انديشۀ سينوي در چهارچوبي ميان‌رشته‌اي است. ابن‌‌سينا در نظام چهارگانۀ علل -كه قبل از او ارسطو براي اولين‌بار با تمايزاتي به اين نظام اشاره كرده بود ـ در كتاب اشارات و تنبيهات از چهار علت سخن به‌ميان مي‌‌آورد كه عبارت‌اند از: 1. علت ماهيت: شامل علت مادي و صوري، 2. علت وجود: شامل علت فاعلي و غايي. در اين تحقيق پس از اشاره به اجزاي تشكيل‌دهندۀ كالبدي نظام ورودي خانه‌‌هاي سنتي، به چرايي موجوديت هر يك از عناصر ورودي بر پايۀ علل اربعۀ سينوي اشاره شده است. سپس، ازآنجاكه علت نزد ابن‌‌سينا، نقش مهمي در كسب معرفت دارد، به‌ويژه بحث از علت غايي كه مهم‌ترين بحث فلسفۀ بوعلي است (به‌طوري كه او آن را افضل‌الحكمه مي‌‌داند)، به خوانش هستي‌‌‌شناسي نظام ورودي خانه‌‌هاي سنتي يزد در قالب غايت‌شناسي رفتاري و فاعلي پرداخته شده است. در اين پژوهش، با رويكردي توصيفي‌ـ‌تحليلي، در مقام گردآوري داده‌ها از روش مطالعات اسنادي كتابخانه‌اي و در مقام تحليل و داوري داده‌‌ها از روش استدلال منطقي بهره گرفته شده است. طبق يافته‌‌هاي اين پژوهش، ضمن ارائۀ مدل تحقيق مشخص شده است كه در حوزۀ علل غايي‌ـ‌صوري بر پايۀ بعد ادراكي‌ـ‌رفتاري، در نظام ورودي خانه‌‌هاي سنتي يزد مي‌‌توان قلمروپايي و مناسب‌‌سازي شرايط خلوت (صميميت) را انتظار داشت و در حوزۀ علل غايي‌ـ‌فاعلي (بر پايۀ بينش توحيدي اسلام) فراهم‌آوردن بستر دستيابي به درونگرايي و محرميت با بهره‌‌گيري از اصل سلسله‌مراتب، هدف چينش و همجواري عناصر نظام ورودي خانه‌‌هاي مسكوني يزد بوده است.