سنت‌هاي الهي و حساسيت به داده‌هاي تجربي: ملاحظاتي مفهومي و توصيه‌هايي روشي

حوزۀ مطالعات سنت‌هاي الهي حيطۀ نظري مهمي است كه تقريباً همۀ دانش‌هاي انساني و اجتماعي را تحت تأثير قرار مي‌دهد. رشد و توسعۀ اين حوزۀ مطالعاتي با پاره‌اي موانع و مسائل نظري روبه‌روست. مقالۀ حاضر كوششي براي پاسخ به دو مسئلۀ نظري پيش‌روي مطالعات سنن الهي است: الف) به لحاظ فلسفي چه تصوير دقيق و جامعي از سنت‌هاي الهي اجتماعي مي‌توان ارائه كرد؟ ب) آيا سنت‌هاي الهي از قبيل «قوانين مشروط به ثبات شرايط هستند» كه به‌دليل اشتمال بر قيود و شروط پنهان هيچ‌گاه حساسيت بالايي به داده‌هاي تجربي ندارند و به‌تبع به كار تبيين و پيش‌بيني نمي‌آيند؟ پرسش دوم، يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي نظري پيش روي مطالعات سنن الهي است. در مقالۀ حاضر، ابتدا به لحاظ فلسفي تلقي روشني از «سنن الهي اجتماعي» ارائه شده و سپس در بخش اصلي مقاله، پيشنهادي پنج‌مرحله‌اي براي چگونگي كشف قيود و شروط سنت‌هاي الهي و صورت‌بندي اين سنت‌ها به‌نحوي‌كه به داده‌هاي تجربي حساسيت داشته باشند، ارائه شده است. اين مراحل عبارت‌اند از: «ايضاح مفاهيم مضمون در گزاره‌هاي حاكي از سنن الهي»، «كشف مصاديق مفاهيم مذكور با تكيه بر روايات براي فهم بهتر آن‌ها»، «فهم و صورت‌بندي روابط ميان سنت‌هاي الهي»، «تطبيق سنت‌هاي الهي بر جهان انساني ايستا» و «تطبيق سنت‌هاي الهي بر جهان انساني پويا و تجديد نظر در فهم تفسيري به دست آمده از سنت‌هاي الهي».