واكاوي ابعاد فقهي، حقوقي و اخلاقي احداث مراكز خريد و پاساژها در شهرهاي معاصر ايران

در گذشته فضاهاي تجاري تسهيلگر نيازهاي اقتصادي انسان از طريق داد و ستد بودند و از اركان هر مجموعۀ زيستي محسوب مي‌شدند. در حال حاضر با تأثير مدرنيته و ترويج سبك زندگي مصرفي، مراكز خريد مكاني براي بروز چيزهايي است كه ناديده گرفته شده‌اند و در تعارض كامل با آموزه‌هاي اسلامي هستند. همان‌طور كه مشخص است، مراكز خريد و مجتمع‌هاي تجاري در كلان‌شهرها روز به روز افزايش مي‌يابند و تأثيرات مخرب قابل‌توجهي دارند؛ از اين‌رو شناسايي اثرات و برنامه‌ريزي براي آنان ضروري است. قواعد فقهي يكي از منابع كاربردي در اسلام براي استخراج احكام و روش عمل به‌منظور هم‌راستايي با آموزه‌هاي اسلامي هستند و شايستگي هماهنگي با محيط و شرايط را به فقه تزريق مي‌كنند. بر اين اساس، مسئلۀ مدنظر در اين پژوهش، بررسي مطلوبيت مراكز تجاري بر پايۀ آموزه‌هاي فقهي به‌عنوان پديدۀ نوين شهري است. همچنين اين مقوله بررسي شده است كه معيارهاي مؤثر از منظر فقه در احداث مجتمع‌هاي تجاري چيست؟ در پژوهش حاضر، به‌منظور واكاي مسئله، از روشي تركيبي و تحليلي ميان‌رشته‌اي و براي گردآوري داده‌ها از روش كتابخانه‌اي-اسنادي استفاده شده است. براساس يافته‌هاي اين پژوهش، مجتمع‌هاي تجاري در شهرهاي معاصر به دلايل متعدد با قواعد فقهي تعارض داشته و مطلوبيت ندارند. براساس تحليلي درون‌ديني، از جمله موارد اساسي كه براي هم‌راستايي مجتمع‌هاي تجاري با آموزه‌هاي اسلامي بايد مدنظر معماران و برنامه‌ريزان شهري باشد، عبارت است از: توجه به مكان مجتمع‌هاي تجاري، جاي‌گيري مناسب آن‌ها در پلان شهري و سهولت در دسترسي‌ها، تعريف و ساختن مراكز تخصصي آموزش تجارت، به‌ويژه مسائل فقهي آن در داخل يا كنار مجتمع‌هاي تجاري، ايجادنشدن پاتوق‌ها، فضاهاي جمعي و فضاهاي تفريحي و ترويج‌نكردن پرسه‌زني و وجود توازن ميان فضاهاي مكلف و غيرمكلف و نياز شهروندان پرهيز از تظاهر و تفاخر.