مقايسه كاريولوژيكي بين اكوتيپ‌هاي سير (Allium sativum) بومي ايران با نمونه‌هاي خارجي

هدف: اولين قدم در شناخت ژنوم يك گونه، مطالعه تعداد و شكل كروموزوم‌هاي آن است. در تعيين روابط خويشاوندي بين گونه‌هاي يك جنس، صفاتي از قبيل مورفولوژي كروموزوم‌ها، اندازه مطلق كروموزوم‌ها، موقعيت سانترومرها، عدد پايه كروموزومي و تعداد ماهواره‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرد. هدف اين پژوهش بررسي تنوع سيتوژنتيكي و تعيين روابط خويشاوندي بين اكوتيپ‌هاي سير بومي ايران با چند نمونه خارجي و تجزيه و تحليل ژنوم براساس اطلاعات كروموزومي و مقايسه نتايج حاصل از بررسي قرابت و نزديكي اكوتيپ‌ها براساس اطلاعات كاريوتايپي است. مواد و روش‌ها: 8 اكوتيپ سير شامل: شهرهاي بجنورد، شاهرود، مشهد، بيرجند، تالش و از كشورهاي آذربايجان، ارمنستان و تاجيكستان جمع‌آوري شد، از سلول‌هاي ميتوزي مريستم انتهايي ريشه در مرحله متافاز و رنگ‌آميزي با  استواورسئين استفاده شد، تعداد پنج سلول متافازي مناسب انتخاب و با استفاده از نرم‌افزار Karyotype Analysis (1.5)طول بازوهاي كوتاه و بلندكروموزوم و طول كل كروموزوم‌ها اندازه‌گيري و ساير شاخص‌ها نظير شكل كلي كاريوتايپ، شاخص سانترومري، شاخص نامتقارن بودن درون كروموزومي، شاخص نامتقارن بودن بين كروموزومي، شاخص تقارن كاريوتايپ، ضريب عدم تقارن، انحراف معيار طول كروموزوم، انحراف معيار شاخص سانترومري محاسبه شد. داده‌ها در نرم‌افزارآماري JMP8 در قالب طرح كاملاً تصادفي نامتعادل تجزيه و تحليل شدند. مقايسه ميانگين‌ به روش دانكن  انجام شد و تجزيه خوشه‌اي به روش Ward صورت پذيرفت. نتايج: نتايج نشان داد عدد پايه كروموزومي در اكوتيپ‌هاي تركمنستان و بجنورد x=7، 2n=2x=14 و در ساير اكوتيپ‌هاx=8 ،   2n=2x=16است و اختلاف معني‌داري (P 0.01) بين طول بازوي كوتاه، طول بازوي بلند، طول كل كروموزوم مشاهده شد. در تجزيه خوشه‌اي مشخص شد كمترين فاصله اقليدسي مربوط به دو اكوتيپ كشورآذربايجان و شهر تالش است. كوچكترين كروموزوم‌ها مربوط به اكوتيپ مشهد و بزرگترين كروموزوم‌ها مربوط به شاهرود است. متقارن‌ترين كاريوتايپ اكوتيپ آذربايجان و نامتقارن‌ترين كاريوتايپ شاهرود بود. نتيجه‌گيري: يافته‌ها نشان داد اختلاف در تعداد كروموزوم‌ها مي‌تواند به علت تغييرات رابرتسونين باشد و به نظر مي‌رسد اكوتيپ‌هاي 2n=2x=14 قدمت بيشتري دارند و اكوتيپ‌هاي 16 كروموزومي از آنها بوجود آمده‌اند. با توجه به اينكه در اكوتيپ بجنورد 14 كروموزوم مشاهده شد، مي‌توان قدمت منشا اين گياه را در اين منطقه از ايران تاييد كرد. همچنين كروموزوم‌ها از نظر اندازه و محل قرارگيري سانترومر با يكديگر تفاوت دارند كه اين تفاوت به علت شكست كروموزومي و ايجاد ساختار جديد، در دوباره بهم متصل شدن آن‌ها است. اين تحقيق نشان داد نژادهاي دور در ميان اكوتيپ‌هاي مورد بررسي كدامند و امكان انجام تحقيقات براي تهيه هيبريدهاي احتمالي بعدي در كدام مسير، امكان موفقيت بيشتري را فراهم مي‌كند.