گستره ي سنت رباعي خواني مردمي در ايران

رباعي از مهم‌ترين و قديم‌ترين قالب‌هاي شعر فارسي است. اين قالب مشهور جز آنكه در شعر كلاسيك جايگاه ويژه‌اي دارد و شاعران بزرگي چون خيام را به خود جذب كرده است، ميان مردم نيز بسيار رواج دارد. در مناطق مختلف و اقوام گوناگون با نام‌ها و كاركردهاي متفاوت در آيين‌ها و مراسم سوگ و سرور خوانده مي‌شود و خنياگران محلي آن را با ساز و آواز مي‌نوازند و مي‌خوانند. رباعي‌هاي مردمي ويژگي‌هايي دارد كه آن را از نوع كلاسيك آن متمايز مي‌كند. روش مطالعه‌ي بررسي موردي و براساس طرحي جامع باعنوان «بومي سرودهاي ايراني» انجام شده كه تمامي گونه‌هاي شعري را شناسايي مي‌كند. در اين پژوهش 14گونه رباعي در مناطق مختلف ايران و كشورهاي فارسي زبان شناسايي شد كه به گويش محلي بود. اين گونه‌هاي بومي رباعي در شرق ايران با نام‌هاي «روايي»، «چهاربيتي»، «غريبي»، «باخرزي»، «ارده‌خواني»، «فلك‏خواني»، «موريگي»، «ارده»، «ربّايي» و در شمال ايران باعنوان «ربايي خئون» و «اميري» و در جنوب ايران به «رباهي»، «داربازي» و «خيام خواني» شهرت دارد. بيشترين كاربرد رباعي در خراسان بزرگ است. اين مقاله براي نخستين بار اين گونه‌ي مهم را معرفي مي‌كند. واژه‌هاي كليدي: ادبيات عامه، رباعي‌خواني، گونه‌هاي رباعي‌خواني، نام‌هاي رباعي.