تحليل واژگان‌كاوي در تفسيرهاي ادبي قرآن (با تأكيد بر مكتب تفسير ادبي معاصر)

تفسير ادبي قرآن، تفسيري مبتني بر علوم ادبي است كه در دوران معاصر به‌وسيله امين‌الخولي، به‌شكل يك مكتب درآمد. اين مكتب، يكي از ركن‌هاي خود را «واژگان‌كاوي» قرار داده است از آن روي كه كشف معناي درست مفردات قرآن، نخستين گام براي فهم آن است. پژوهش حاضر، با روشي توصيفي- تحليلي، واژگان‌كاوي را در تفسيرهاي ادبي معاصر و گذشته بررسي كرده، نتيجه آنكه مكتب معاصر، واژگان‌كاوي را بر مبانيِ «دگرساني معنايي واژگان» و «تطابق زبان قرآن با زبان عربي» استوار ساخته و بر اين پايه، كشف معناي دقيق كلمه را منوط به كشف معناي عصر نزولي آن نموده است، و كشف اين معنا را در گرو استمداد از مولفه‌هايِ «تشخيص معرّب از عربي»، «تكيه به معناي حسّي»، «بهره‌گيري از ذوق عربي» دانسته است. از نگاه اين مكتب، بعد از كشف معناي عصر نزولي، بايد كاربردهاي واژه را در قرآن كاويد تا معناي قرآني آن به‌دست آيد، و در گام پاياني- با تكيه بر مبناي عدم ترادف- معنايي ويژه بيان گردد. بررسي تطبيقي اين مؤلفه‌ها نشان مي‌دهد كه بيشتر آنها در تفاسير ادبي كهن نيز استفاده شده و تفاوت آن با مكتب معاصر، از ابعادِ «عدم پايبندي به مؤلفه‌ها»، «عدم پيوند ميان مؤلفه‌ها» و «عميق‌تر نبودن تحليل‌ها» در تفسيرهاي گذشته است.