طراحي الگوي برنامه درسي مبتني بر خلاقيت براي دانشجو معلمان: رويكرد داده بنياد

پيشينه و اهداف: تربيت‌معلم به‌عنوان مهم‌ترين ركن تعليم و تربيت، وظيفه آموزش و تربيت دانشجومعلمان براي ورود به شغل خطير معلمي را بر عهده دارد. خلاقيت يكي از مسائل مهم در ميان محققان خصوصاً متخصصان آموزشي بوده كه همواره بايد مورد بررسي و مطالعه قرار گيرد. بهبود خلاقيت به‌عنوان يك دغدغه همواره از سوي محققان موردتوجه بوده است. دنياي معاصر مربيان و برنامه‌ريزان آموزشي را بر آن داشته تا به دنبال روش‌هايي باشند كه فراگيران را براي آينده آماده سازد. واضح است در دوره‌اي كه فراگيران با استفاده از اينترنت در چند ثانيه مي‌توانند به هر اطلاعاتي دسترسي داشته باشند تأكيد بر حفظ و به خاطر آوردن محتواي كتاب‌هاي درسي كفايت لازم را ندارد. تمركز اصلي بايد بر رشد مفهومي، تفكر انتقادي، همكاري و از همه مهم‌تر خلاقيت باشد؛ زيرا كه در جهان امروز احتمال مواجه‌شدن با مشكلاتي كه در مورد آن راه‌حل از پيش تعيين‌شده‌اي وجود ندارد؛ افزايش پيداكرده است. ازاين‌جهت حل مشكلات جديد، نيازمند خلاقيت است. بر اين اساس هدف پژوهش حاضر، طراحي الگوي برنامه درسي مبتني بر خلاقيت براي دانشجومعلمان است.روش‌ها‌: اين پژوهش ازنظر روش كيفي و از نوع داده بنياد و رويكرد تحليل ابعاد است. شركت‌كنندگان در پژوهش كليه متخصصان برنامه درسي و اساتيد دانشگاه فرهنگيان بودند. با نمونه‌گيري معياري براي مصاحبه نيمه ساختاريافته و اكتشافي 18 نفر انتخاب شدند. مصاحبه‌ها تا رسيدن داده‌ها به اشباع نظري ادامه يافت. براي تجزيه‌وتحليل داده‌ها از كدگذاري باز، محوري و گزينشي با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شد. اعتبار داده‌ها با روش‌هاي تطبيق توسط اعضا، بررسي همكار و مصاحبه‌هاي آزمايشي تأييد شد.يافته‌ها: براساس عناصر برنامه درسي اكر (Akker) يافته‌ها نشان داد كه منطق برنامه درسي خلاقيت محور مبتني بر تلفيق فناوري اطلاعات و ارتباطات در آموزش و يادگيري خلاقيت، بومي‌سازي خلاقيت، آموزش و بهبود مهارت‌هاي خلاق دانشجومعلمان جهت پرورش دانش‌آموزان خلاق در مدارس پس از فراغت از دوره تربيت معلم و وارد شدن به مدارس  است. محتوا بايد متنوع و متكثر، برانگيزاننده، استفاده از فناوري‌هاي نوين آموزشي و ابزارهاي چندرسانه‌اي و جذاب در توليد محتوا، سازمان‌دهي اين محتوا بايد مبتني بر مارپيچي و تلفيقي باشد. معلم نقش تسهيلگري و محرك خلاقيت را دارد. فعاليت‌هاي يادگيري بايد مبتني بر روش‌هاي تركيبي، كارگاهي، پرسش‌گري و مبتني بر يادگيري مشاركتي باشد. از فناوري اطلاعات و ارتباطات در تدريس، به‌منظور غني‌سازي فرآيند تدريس استفاده شود. همچنين محيط خلاق بايد ويژگي‌هايي مثل محرك خلاقيت، مشاركت، مبتني بر معماري خلاق و با گرافيك رنگارنگ جذاب رايانه‌اي داشته باشد. ارزشيابي برنامه درسي بايد به‌صورت كيفي و توصيفي در طي زمان و به‌طور مستمر ادامه داشته باشد. قرار گرفتن فراگيران در موقعيت‌هايي متفاوت از امتحان همچون نمايش خلاق يا بازي‌‌هاي گروهي، ارزشيابي‌هايي خلاقانه با استفاده از مفاهيم درسي ولي متفاوت با سؤالات كليشه‌اي داخل كتاب، برگزاري آزمون‌هاي گروهي و يا انفرادي پس از ايجاد فرصت‌هاي مشاوره‌اي در گروه، خودارزيابي، ارزشيابي هدف آزاد، سنجش مهارت‌هاي خلاق، فرآيندي و عملكردي نيز از ديگر ويژگي‌هاي محيط خلاق است.نتيجه‌گيري: با توجه‌ به اينكه برنامه درسي خلاقيت محور در دوره تربيت‌معلم نيازمند يك فضاي تعاملي، باز و آزاد است؛ لذا در كنار برنامه تجويزي نيازمند فضاي غيردستوري و انعطاف‌پذير منطبق با اقتضائات و ويژگي‌هايي اجرايي است. استفاده از فناوري‌هاي نوين آموزشي و همچنين تلفيق تكنولوژي‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در همه عناصر برنامه درسي توصيه مي‌شود. همچنين پيشنهاد مي‌شود تغيير و تحول در برنامه‌هاي درسي مراكز تربيت‌معلم به‌قصد ايجاد برنامه درسي آموزش خلاقيت يا تلفيق خلاقيت در محتواي دروس ديگر مثل درس اصول و روش‌هاي تدريس يا درس نظريه‌هاي يادگيري و آموزش كه مناسب‌تر براي اين كارند، جهت تربيت دانشجومعلمان خلاق صورت پذيرد تا از اين طريق گامي مثبت در جهت كيفيت بخشي به برنامه‌هاي درسي دانشگاه فرهنگيان در جهت رشد و توسعه خلاقيت دانشجومعلمان برداشته شود.