جايگاه غبطه در فقه اماميه و اخلاق اسلامي

زمينه و هدف: با مطالعه دقيق مباني اخلاق اسلامي و آثار فقهي و حقوقي تبيين مي‌گردد كه در خصوص لزوم رعايت غبطه در غير ولي قهري كمتر اختلافي وجود دارد؛ ديدگاه فقهاي اماميه مبني بر اين است كه پدر و جد پدري به عنوان اولياي قهري صغير، سفيه و مجنون (كه سفه و جنون آن‌ها متصل به زمان صغر باشد) معرفي شده‌‌اند. هرچند اخلاق اسلامي به لزوم غبطه به طور عموم پايبند است، ليكن در مورد مشروط‌بودن تصرفات پدر و جد پدري به لزوم رعايت غبطه اختلاف نظرها شديد است. به نظر مي‌رسد بر اساس دستور قرآن كريم، فلسفه جعل ولايت در تصرف و اخلاق اسلامي، بايد رعايت اين شرط را براي همه اولياي تصرف الزامي دانست. هدف ما در اين مقاله تبين جايگاه غبطه بر اساس آموزه‌هاي فقهي و با تأسي از اخلاق اسلامي مي‌باشد. مواد و روش‌ها: اين مقاله به شيوه توصيفي ـ تحليلي و با بهره‌گيري از روش اسنادي و استفاده از ابزار فيش‌برداري تهيه و تدوين گرديده است. ملاحظات اخلاقي: موارد مربوط به اخلاق در پژوهش و نيز امانتداري در استناد به ارجاعات در مقاله رعايت گرديده است. يافته‌ها: يافته‌ها حاكي از اين است كه برخلاف فقه، قانون مدني به صراحت ولي قهري را موظف به رعايت غبطه نموده است. ملاك شناخت غبطه و رعايت آن عرف و مرجع تشخيص آن، شخص مأذون در تصرف است، گرچه اثبات خلاف آن هم ممكن است و منجر به عزل اولياي تصرف، تبديل يد اماني به يد غاصبانه، الزام به جبران خسارت و غير نافذشدن معامله خواهد شد. در دعواي ميان مولي‌عليه و اولياي تصرف مبني بر عدم رعايت غبطه، مولي‌عليه بايد بينه اقامه كند، وگرنه سخن اولياي تصرف مقدم است، زيرا امين شناخته مي‌شوند. نتيجه‌گيري: بر اساس فقه اماميه و با تكيه بر اخلاق اسلامي، پدر و جد پدري بايد رعايت غبطه مولي‌عليه را بنمايند. هرچند فقها به صراحت در خصوص مسؤوليت غير ولي قهري تعيين تكليف نكرده‌اند، ليكن اخلاق اسلامي ايجاب مي‌نمايد كه همه در اين خصوص رعايت غبطه داشته باشند و در اين زمينه دلالت اولويت نيز وجود دارد به گونه‌اي كه چنانچه در موقعيتي ولي قهري لازم باشد رعايت غبطه نمايد غير ولي غير قهري به طريق اولي بايد رعايت غبطه را بنمايد.