ارزيابي تنوع ژنتيكي لاين‌هاي ذرت (Zea mays L.) تحت شرايط نرمال و تنش شوري

ذرت به‌عنوان يكي از محصولات غذايي اصلي و علوفه‌اي، علاوه بر دارا بودن عملكرد دانه و زيستي بالا، از اهميت ويژه‌اي در تأمين كربوهيدرات، روغن خوراكي و انرژي تجديدپذير برخوردار است كه در طيف وسيعي از شرايط آب و هوايي كشت مي‌شود و نسبتاً به شوري حساس است. توليد گياهان متحمل به تنش شوري جهت پاسخ به تقاضاي روزافزون مواد غذايي از طريق كشاورزي پايدار امري اجتناب‌ناپذير است. در اين پژوهش، تنوع ژنتيكي 86 لاين ذرت با استفاده از صفات مورفولوژيك در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار، تحت شرايط نرمال و تنش شوري سديم كلرايد در سطح شوري 8dS/m در شرايط گلداني بررسي شد. نتايج نشان داد كه تنش شوري منجر به كاهش معني‌ دار ميانگين صفات عملكرد دانه، طول، عرض و سطح برگ پرچم، ارتفاع بلال اصلي، زاويه برگ، قطر ساقه، نسبت پتاسيم به سديم، محتواي نسبي آب برگ و تعداد رديف دانه بلال شد. در مقابل، تنش شوري سبب افزايش بسيار معني‌دار ميانگين صفات روز تا ظهور گل­تاجي و روز تا ظهور كاكل نسبت به شرايط نرمال شد. نتايج تجزيه رگرسيون گام‌به‌گام به‌كمك آماره Cp مالوس و تجزيه علّيت نشان داد كه تحت شرايط نرمال، صفات تعداد دانه در رديف، وزن صد دانه، عرض دانه و تعداد كل برگ، و تحت شرايط تنش شوري، صفات تعداد دانه در رديف، عمق دانه، وزن چوب بلال و قطر بلال، مهم‌ترين صفات تأثيرگذار بر عملكرد دانه بودند. ميزان اشتراك بالاي اين صفات در تحليل عاملي، در راستاي تأييد اين نتايج بود. در روش تحليل عاملي، با استفاده از روش تجزيه و تحليل موازي و معيار ساختار بسيار ساده (VSS)، تعداد چهار عامل پنهاني در هر دو شرايط نرمال و تنش شوري تعيين شد كه به‌ترتيب ۶۰ و ۶۵ درصد از تنوع كل لاين‌هاي ذرت را توجيه كردند. تجزيه خوشه‌اي به روش حداقل واريانس وارد با در نظر گرفتن تعداد سه خوشه به‌عنوان تعداد بهينه خوشه‌ها بر اساس روش‌هاي آرنج، سيلوئت و آماره Gap در هر يك از شرايط نرمال و تنش شوري انجام گرفت. بر اساس مقايسه ميانگين خوشه‌ها تحت شرايط تنش شوري و نيز به‌كمك باي‌پلات به‌دست آمده از تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي، مي‌توان والدين مناسب را از بين لاين‌هاي موجود در خوشه‌هاي اول و سوم انتخاب و از تلاقي‌هاي هدفمند بين آن‌ها از پديده‌هايي همچون هتروزيس و تفكيك متجاوز استفاده و به هيبريدهاي ذرت متحمل به تنش شوري و ويژگي هاي مهم زراعي اصلاح شده دست يافت.