كاركرد تمهيدات بياني ابن‌عربي در ساخت‌شكني مفاهيم آخرت‌شناسانه

در نظريه‌پردازي‌هاي آخرت‌شناسانه‌ي ابن‌عربي، بهره‌گيري از تمهيدات بيانيِ ناآشكار اما مؤثر در بازروايت برخي از مفاهيم و گزاره‌هاي دينيِ مطابق با پيش‌فرض‌هاي عرفاني او، به ساخت‌شكنيِ برخي مفاهيم مهم ايدئولوژيك منجر مي‌شود. بررسي قاعده‌مند اين‌گونه تمهيداتِ بياني در متون كلاسيك عرفاني، روش نقادانه‌ي نويني است كه سويه‌هاي ناخودآگاه اين متون‌ و چگونگي كاربرد آن‌ها را براي مخاطب روشن مي‌سازد. براين‌اساس پژوهش حاضر مي‌كوشد با پرداختن به تمهيدات بياني و رواييِ به‌كاررفته در فرضيه‌هاي آخرت‌شناختي ابن‌عربي، نقش آن‌ها در باورپذيري مدعيات ابن‌عربي و اقناع مخاطبان وي را بررسي كند. نتيجه‌ي بررسي‌ها نشان داد كه ابن‌عربي در تبيين آراي آخرت‌شناسانه‌ي خود، معنا و كاربرد واژه‌ها، تعابير و گزاره‌ها را متناسب با نظام انديشگاني خود تغيير داده و با مسخ واژگان و مفاهيم كليدي و استحاله‌ي مفهومي آن‌ها، موجب دگرساني در هويت معنايي آن‌ها شده است. وي از طريق غيريت‌سازي نشانه‌هاي مشترك، به شيوه‌اي ساختارشكنانه، ظرفيت‌هاي معنايي جديدي را در واژگان و مفاهيم ايجاد كرده و روايتي نو از ايدئولوژي‌هاي رايج ديني درباب آموزه‌هاي آخرت‌شناسانه ارائه داده است. بررسي اين تمهيدات بياني اگرچه در بازنمايي اضلاع ناخودآگاه فرضيه‌ي ابن‌عربي و نظام تثبيت‌شده‌ي مفاهيم آن مؤثر است، بيش از هر چيزي مي‌تواند موجب كاهش اعتبار فرضيه‌ي وي در برابر فرضيه‌هاي رقيب باشد. هدف اين پژوهش بررسي كاركرد تمهيدات بيانيِ ابن‌عربي در فرضيه‌هاي آخرت‌شناسانه‌ي اوست كه به‌شيوه‌ي توصيفي‌ـ‌تحليلي صورت گرفته است.