تحليل مضامين و محتواي نقوش ضرب شده بر فلوس‌هاي دورۀ صفوي با تأكيد بر نقوش شير و خورشيد

گونه‌هاي متنوع سكه‌ با جنس، شكل و مضامين مختلف، در هر دوره‌اي بازتابي از كاركردهاي فرهنگي آن دوره بوده و علاوه بر كاركرد اقتصادي، مجموعه‌اي از ايدئولوژي‌هاي نظام حاكم را بروز و ظهور داده‌اند. مسكوكات دورۀ صفوي نيز از اين قاعده مستثني نبوده و اين آثار بستر و رسانه‌اي مهم براي حضور و بروز انديشه‌ها و باورهاي زمانه بوده است؛ در اين دوران با رسمي شدن مذهب تشيع و ظهور باورهاي اعتقادي جديد، مضامين اين نگرش به طُرق مختلف زينت‌بخش آثار گوناگون و از جمله مسكوكات بوده است. اين مقاله با هدف كنكاش در مشخصه‌هاي پنهان و كمتر مطالعه شدۀ سكه‌هاي مسي يا فلوس‌هاي اين دوره انجام گرفته‌است مسئله و مجهول اصلي در اينجا اين پرسش است كه: انگيزه‌هاي بكارگيري نقش «شير و خورشيد» به عنوان يك مضمون نسبتاً پرتكرار در اين آثار چيست؟ اين پژوهش با روشي توصيفي ـ تحليلي و رويكردي تاريخي، به مطالعۀ محتواي مضمون «شير و خورشيد» نقش‌بسته بر فلوس‌هاي رايج اواخر دوران صفوي، بر‌مبناي پيش‌متنهايي چون: «محتواي دانش نجومي رايج»، « توصيفات ارائه شده از مضامين شاخص شيعي در فحواي روايات و احاديث» و «توصيفات ارائه شده از مضامين شاخص شيعي در منابع ادبي»، «مضامين نوشتاري سكه‌هاي هم‌عصر» و «بسترهاي كاركردي اين مسكوكات» پرداخته است. جمع‌آوري اطلاعات با روش كتابخانه‌اي و تحليل آنها بصورت كيفي بوده است. 41 سكۀ فلوس ضرب شدۀ مزين به نقش شير و خورشيد، كه در زمان آخرين پادشاهان صفوي يعني سلطان سليمان اول و شاه سلطان حسين، ضرب شده‌اند، نمونه‌هاي مورد مطالعۀ اين پژوهش را شكل مي‌دهد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد بيشترين نقوش ضرب شده بر روي فلوس‌هاي صفوي شامل نقوش انساني، چهارپايان، پرندگان، آبزيان، گياهان، شكار، سماوي و تركيبي بوده است؛ همچنين استفاده از نقوش به جاي نوشته در فلوس‌هاي صفوي، ارتباط مستقيمي با سطح سواد و آگاهي عموم مردم طبقۀ پايين جامعه، به عنوان مخاطبان اين سكه‌ها، داشته است و در اين ميان نقش تركيبي شير و خورشيد بر اين فلوس‌ها، به نوعي معرف يك نشان تصويري پذيرفته شده و قابل فهم در غالب مناطق ايران، به منظور انتقال يكي از اصلي‌ترين پيام‌هاي تشيع يعني حقانيت حضرت علي (ع) و جانشيني او بعد از پيامبر (ص) بوده است.