تحليل تطبيقي عناصر بصري آرايه‌هاي گچي گنبد سلطانيه و دو بناي بقعه سيد ركن الدين و بقعه سيد شمس الدين در يزد

يكي از فنون و آرايه‌هاي وابسته به معماري، استفاده از گچ و آرايه هاي گچي است كه در هر دوره تاريخي قبل و بعد از اسلام از خصايص منحصر به فردي برخوردار بود. هنر گچبري فني است كه توانست با تكيه بر تزئينات اعم از نقوش انتزاعي، هندسي و خوشنويسي شاهكارهاي گوناگوني را در هنرهاي متعدد از جمله معماري برجاي گذارد. از اين رو آرايه‌هاي گچي گنبد سلطانيه دوره ايلخاني در زنجان و همچنين دو بناي بقعه سيد ركن الدين و بقعه سيد شمس الدين دوره آل مظفر واقع در يزد نمونه‌‌هايي تاريخي شاخص و نفيسي از كاربرد اين هنر در معماري به شمار مي‌روند. همچنين ناشناخته ماندن و عدم تحقيق بر اين هنر به مرور زمان باعث فراموشي و از بين رفتن آن خواهد شد. اهداف پژوهش حاضر شناسايي، تحليل و تطبيق ساختارشناسانه‌ي عناصر بصري به كار رفته در آرايه‌هاي گچي و عوامل تأثيرگذار در بناهاي مزبور و بررسي تاثير پذيري آنها از يكديگر است تا با شناختن آنها هم به باز آفريني نقوش و هم به شناخت تمايزات شيوه هاي طراحي و اجرايي آرايه‌هاي گچي بپردازد؛ زيرا نبود شناخت كافي از تاثيرات متقابل بناهاي دوره ايلخاني باعث شده است تا خلأ اي در دسته بندي آرايه‌هاي گچي دوره ايلخاني به وجود بيايد لذا پژوهش حاضر به رفع اين خلأ موجود در گونه شناسي آرايه‌هاي گچي اين دوره و آشكار شدن نكات پوشيده از هنر دوره ايلخاني كمك كند. اين پژوهش حول محور سه سؤال اساسي سازماندهي شده است:1 آرايه‌هاي گچي در گنبدسلطانيه و دو بقعه‌ي سيد ركن الدين محمد و سيد شمس الدين از چه عناصر بصري تشكيل شده است و داراي چه ويژگي‌هايي هستند؟ 2وجوه اشتراك و افتراق در سه بناي مذكور چيست؟ 3 امكان چه اثرات متقابلي در اين سه بنا وجود دارد؟وش تحقيق، توصيفيتحليلي و «تطبيقيمقايسه‌اي» و شيوه‌ي گردآوري اطلاعات بصورت ميداني و كتابخانه‌اي است. نتايج مطالعات نشان داد: عناصر بصري آرايه‌هاي گچي بناهاي نامبرده در سه دسته نقوش گياهي، هندسي و خوشنويسي طبقه‌بندي مي‌شوند. ويژگي‌هاي عناصر بصري آرايه‌هاي گچي دو بناي دوره آل مظفر در يزد متاثر از گنبد سلطانيه و تنوع كتيبه‌هاي گچي گنبد سلطانيه بيشتر از دو بناي منتخب در يزد بوده و در هر سه بنا نقوش اسليمي، گره‌هاي هندسي، خطوط ثلث و كوفي مشاهده شده است.