ارزيابي پايداري خاكدانه‌ها تحت تأثير كاربرد تركيبات نفتي در خاك‌هاي با بافت مختلف

سابقه و هدف: آلودگي‌هاي نفتي يك پيامد اجتناب‌ناپذير حاصل از افزايش سريع جمعيت و فرايند صنعتي شدن هستند كه انتشار آن‌ها در خاك مي‌توانند بر بسياري از ويژگي‌هاي خاك به‌ويژه پايداري خاكدانه‌ها مؤثر باشند. توزيع اندازه ذرات و پايداري خاكدانه‌ها از ويژگي‌هاي اصلي فيزيكي خاك هستند كه بررسي اين شاخص‌ها، پايه و اساس استراتژي‌هاي حفاظت خاك بوده و از پارامترهاي بسيار مهم در شناسايي وضعيت ساختمان خاك مي‌باشند. ايران كشوري نفت‌خيز است و تاكنون اثر تركيبات نفتي مختلف بر پايداري خاكدانه‌ها و شاخص‌هاي پايداري شامل ميانگين وزني و هندسي قطر خاكدانه‌ها در خاك‌هاي با بافت مختلف بررسي نشده است. بنابراين هدف از اين پژوهش بررسي اثر سطوح مختلف نفت خام، نفت سفيد و گازوئيل به عنوان سه ماده نفتي پر مصرف بر پايداري خاكدانه‌ها در سه خاك با بافت‌هاي لوم رسي، لوم شني و شن لومي است. مواد و روش‌ها: در اين پژوهش تأثير سطوح صفر، 1/5، 3 و 4/5 درصد نفت خام، نفت سفيد و گازوئيل بر پايداري خاكدانه‌ها در خاك‌هاي لوم رسي، شن لومي و لوم شني در قالب طرح كاملاً تصادفي در يك آزمايش فاكتوريل بررسي شد. شاخص‌هاي پايداري مورد مطالعه شامل ميانگين وزني و هندسي خشك و تر قطر خاكدانه‌ها بودند كه به ترتيب با استفاده از روش‌هاي الك خشك و تر اندازه گيري شدند. نتايج حاصل از پژوهش با استفاده از نرم‌افزارهاي آماري EXCEL و SAS تجزيه و تحليل و ميانگين‌هاي مربوط به اثر جداگانه و برهمكنش‌هاي هر يك از تيمارها با استفاده از آزمون چند دامنه‌اي دانكن در سطح معني‌داري 5 درصد مقايسه شدند. يافته‌ها: نتايج نشان داد ميانگين وزني خشك قطر خاكدانه‌ها در خاك‌هاي شن لومي و لوم شني به طور معني‌داري به ترتيب به ميزان حدود 72 و 56 درصد و ميانگين هندسي خشك قطر خاكدانه‌ها در اين خاك‌ها به ترتيب به ميزان حدود 78 و 69 درصد كمتر از خاك لوم رسي بود. هم چنين ميانگين وزني خشك قطر خاكدانه‌ها در خاك‌هاي تيمار شده با نفت سفيد و گازوئيل در مقايسه با خاك‌هاي تيمار شده با نفت خام به ترتيب به ميزان حدود 17 و 25 درصد و ميانگين هندسي خشك قطر خاكدانه‌ها به ترتيب به ميزان حدود 22 و 35 درصد بيشتر بود. ميانگين وزني تر قطر خاكدانه‌ها در خاك شن لومي در مقايسه با خاك‌هاي لوم رسي و لوم شني به طور معني داري و به ترتيب به ميزان حدود 20 و 35 درصد و ميانگين هندسي تر قطر خاكدانه‌ها به ترتيب به ميزان حدود 91 و 12 درصد بيش تر بود. هم چنين ميانگين وزني تر قطر خاكدانه‌ها در خاك‌هاي تيمار شده با نفت سفيد و گازوئيل در مقايسه با نفت خام به طور معني‌داري و به ترتيب به ميزان حدود 32 و 8 درصد و ميانگين هندسي تر قطر خاكدانه‌ها در خاك‌هاي تيمار شده با نفت سفيد و گازوئيل در مقايسه با نفت خام به طور معني‌داري به ترتيب به ميزان حدود 34 و 14 درصد كم تر بود. نتيجه‌گيري: به طور كلي نتايج نشان داد كاربرد سطوح كم مواد نفتي سبب افزايش معني‌دار ميانگين وزني و هندسي خشك و تر قطر خاكدانه‌ها شد درحالي كه سطوح زياد سبب كاهش ويژگي‌هاي مذكور شد. نتايج حاصل از اين پژوهش مي‌تواند در هر دو بعد شناسايي و پايش ويژگي‌هاي خاك‌هاي آلوده به مواد نفتي براي اصلاح و اتخاذ تصميمات مديريتي و هم چنين به منظور حفاظت از خاك در برابر پديده مخرب فرسايش قابل استفاده باشد.