آزادي علمي در‌فضاي دانشگاهي، چالش‌ها، استراتژي‌ها و پيامدها

آزادي علمي به اختيار و حق انتخاب همراه با امنيت در انجام‌دادن فعاليت‌هاي آكادميك اشاره دارد. بهره‌مندي فضاي دانشگاهي از آن، شرطِ لازم و ضروري براي ايفاي نقش‌هاي علمي و انجام‌دادن مسئوليت‌هاي اجتماعي است. آيا فضاي دانشگاهي ايران در برخورداري از آزادي آكادميك با چالش‌ها و تنگناهايي مواجه است؟ اين تنگناها، به چه صورت است؟ چه علل و زمينه‌هايي سبب چنين تنگناهايي شده است؟ در مواجهه با اين تنگناها، چه استراتژي‌هايي اتخاذ شده است؟ اين تنگناها، چه پيامدهايي، به همراه داشته است؟ در مطالعۀ جامعه‌شناختي حاضر، با رويكرد كيفي و روش نظريۀ داده بنياد، به بررسي اين مسائل، پيرامون آزادي علمي در‌ابعاد آموزشي، پژوهشي و انتشار آن از‌منظر اعضاي هيئت‌علمي در دانشگاه‌هاي دولتي بررسي و داده‌هاي آن با انجام‌دادن مصاحبه‌هاي عميق نيمه‌ساختاريافته جمع‌آوري شد و در‌نهايت، با 35 نفر از استادان رشته‌هاي مختلف دانشگاه‌هاي دولتي سراسر كشور، به اشباع نظري رسيد. مقولۀ اصلي آن، چالش‌ها و تنگناهاي آزادي علمي است كه از موجبات علّي (4 مقوله)، عوامل مداخله‌گر (6 مقوله)، عوامل زمينه‌اي (3 مقوله) تشكيل شده است. مشاركت‌كنندگان اين مطالعه، دو استراتژي متضاد (انطباق‌پذيري و مقاومت) را در مواجهه با اين تنگناها برگزيدند. آنها از كاهش كيفيت آموزش ‌و ‌پژوهش، كاهش رسالت حرفه‌اي، فاصله‌گرفتن از دانشمند‌پروري، نداشتن احساس كارآيي و اثربخشي، منزوي‌شدن دانشمندان و كوچ‌دهي نخبگان به‌عنوان برخي پيامدهاي منفي كمبود آزادي علمي در‌فضاي دانشگاهي ياد كردند.