روايت اسنادي فعاليت هاي تجارتخانه ارباب جمشيد جمشيديان در حوزه املاك نمونه‌پژوهي: روستاهاي سلامي و سده (1267ـ1351ق./1230ـ1311ش.)

جمشيد جمشيديان (ارباب جمشيد)، اولين نماينده‌ زرتشتيان در مجلس شوراي ملي، تاجر و صراف بزرگ اواخر قاجار بود. وي كار خود را با كارگري در بزازي شروع كرد و به‌تدريج صراف بزرگ و ثروتمند عصر خود شد. تجارتخانه جمشيديان در اكثر شهرهاي بزرگ ايران و كشورهاي مختلف شعبه داشت. به‌دليل وسعت فعاليت صرافي جمشيديان، به بانك جمشيدي هم مشهور بود. جمشيديان نقش عمده‌اي در مبادلات داخلي و بين‌المللي اعتباري و مالي ايران ايفا كرد. منافع عمده حاصل از اين حجم وسيع مبادلات تجاري و صرافي، به سرمايه‌گذاري جمشيديان در عرصه املاك و مستغلات در تهران و ساير شهرها، بالغ بر 37 آبادي در سراسر ايران انجاميد؛ از آن جمله، املاك جمشيديان در روستاهاي سلامي و سده بود. مقاله حاضر، با هدف تحليل و تبيين نحوه مالكيت دو منطقه‌ سلامي و سده توسط ارباب جمشيد و پس از آن، بر آن است به چگونگي مالكيت و مسائل مالياتي و نحوه‌ اخذ ماليات دو منطقه مذكور پاسخ دهد. اسناد منتشرنشده خانواده جمشيديان و اسناد آرشيو ملي ايران، منابع اصلي اين مقاله را تشكيل مي‌دهد كه در چهارچوب سندپژوهي و با بهره گيري از روش تحقيق اسنادي با شيوه توصيفي ـ تحليلي پس از استنساخ، مطالعه و بررسي اسناد و با توجه به خلأ مطالعاتي موجود، تلاش شده است به سؤالات فوق پاسخ داده شود.دستاورد پژوهش حاكي از اين است كه منافع اقتصادي مترتب بر منطقه، ارزش ملكي و محصول آوري آن را دوچندان كرده و تاجر و صراف بزرگي چون ارباب جمشيد را مشتاق به سرمايه‌گذاري و مالكيت اراضي سلامي و سده نموده است. اين در حالي بود كه تعيين، دريافت و پيگيري ماليات منطقه، مغشوش و تابع شرايط اقليمي و بسته به تصميم حاكمان و مباشران بود. ضمن اينكه تحولات و سير قوانين ماليات‌بردرآمد، نامنظم و بعضاً سير قهقرايي طي كرده است.