«خويش»، و تجلي انواعِ نماد‌هاي آن در شاهنامۀ نقالان

در روانشناسي ژرفا، هرچند «من»، مركز «خودآگاهي» است و انسان به واسطۀ آن با جهان پيرامون خود ارتباط برقرار مي‌سازد، ولي كل روان، مركزي ديگر به نام «خويش» دارد كه علاوه بر خودآگاهي، ناخودآگاهي را نيز در برمي‌گيرد. در حقيقت، «خويش»، به عنوان هستۀ مركزي روان، كهن‌نمونۀ تماميت و تنظيم‌كنندۀ روان به شمار مي‌آيد كه انسان بواسطۀ آن، به فرديت و يكپارچگي شخصيت مي‌رسد. از آنجا كه «خويش»- به مانند ديگر كهن‌نمونه‌ها- براي تجلّي و ظهور، نياز به استفاده از نمادها دارد، در اساطير، رؤياها و افسانه‌ها، خود را در سيماي شخصيت‌هايي والا و مقدّس، و يا در شكل نمادهاي تماميت، و در كل، در كسوت هر موجودِ ياري‌رسان و ياريگر چه جاندار و چه بي‌جان به نمايش مي‌گذارد. طومارهاي نقّالي شاهنامه، از آنجا كه بر بنيانِ حماسه‌ها و اساطير بنا نهاده شده‌اند، مي‌توانند بهترين تجلّي‌گاه عناصر ناخودآگاهي و كهن‌نمونه‌ها باشند. طومار زريري‌نامه (موسوم به شاهنامۀ نقّالان) كه جامع‌ترين و طولاني‌ترين طومار نقّالي شاهنامه است، از جملۀ همين طومارهاست، كه نگارندگان بتفصيل، به بررسي نمادهاي «خويش» در آن پرداخته‌اند و همگيِ اين نمادها را در انواعِ: نمادهاي انساني، حيواني، شيئي، كلامي، غيبي و آرامگاه مردگان طبقه‌بندي كرده‌اند.