ارزشيابي پيامدگراي طرح هادي در سكونتگاه‌هاي روستايي ايران مبتني بر نگرش خبرگان دانشگاهي و دستگاه‌هاي اجرايي

در ايران اقدامات توسعه‌اي در روستاها با اولويت توسعه كالبدي فضايي بر اساس طرح هادي روستايي انجام مي‌گيرد. طرح هادي يا به عبارتي طرح جامع توسعه روستايي، با اهداف ايجاد زمينه توسعه و عمران روستا باتوجه‌به شرايط فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي؛ تأمين امكانات اجتماعي، توليدي و رفاهي؛ هدايت وضعيت فيزيكي روستا؛ ايجاد تسهيلات براي بهبود مسكن روستائيان و خدمات محيط زيستي و عمومي، تهيه و اجرا شده است. با عنايت به اينكه اين طرح از برنامه دوم توسعه موردتوجه نظام سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي قرار گرفته است و همچنين باتوجه‌به اهميت طرح هادي در سطح روستاهاي كشور ايران، ارزشيابي عملكرد اجراي اين طرح و همچنين آگاهي از دستاوردهاي آن ضروري است تا با شناسايي نقاط قوت و ضعف اين طرح‌ از نتايج آن براي اصلاح چهارچوب مفهومي طرح و يا تغيير بنياني در چهارچوب آن استفاده شود. لذا، پژوهش حاضر كه ازنظر هدف كاربردي و ازلحاظ روش از نوع كيفي (مبتني بر رويكرد نظريه زمينه‌اي) است، به ارزشيابي پيامدگراي طرح هادي در سكونتگاه‌هاي روستايي ايران پرداخته است. داده‌هاي موردنياز به روش مصاحبه نيمه‌ساختاريافته با 25 تن از كارشناسان و خبرگان جمع‌آوري و با بهره‌گيري از نرم‌افزار مكس‌كيودا كدگذاري (باز، محوري و گزينشي) و تحليل شد. نتايج اين پژوهش نشان داد كه روند تهيه و اجراي طرح هادي در سكونتگاه‌هاي روستايي كشور پيامدهاي مثبت (مانند بهبود نظام حركتي، بهبود ساختاري مسكن، ظهور فعاليت‌هاي اقتصادي جديد، برابري فضايي در برخورداري از خدمات زيربنايي و رفاهي، نظم‌پذيري در گسترش كالبدي و ارتقاي كيفيت محيط) و منفي (مانند ضعف توجه به مالكيت روستائيان، تضعيف عناصر فرهنگي، بسترسازي براي كالايي شدن روستا، افزايش وسعت روستاهاي پيرامون كلان‌شهري، تخريب منابع طبيعي اكولوژيك، تضعيف انسجام و تنوع بصري بافت كالبدي) را به همراه داشته است. همچنين، نتايج اين پژوهش تأكيد دارد كه پيامدهاي منفي اين طرح متأثر از روندهايي همچون دولت‌محوري، ضعف تعاملات سازماني، ضعف توان تخصصي مشاوران تهيه طرح، ضعف توانمندسازي جامعه محلي، ضعف توجه به مشاركت جامعه محلي و تسلط نگرش نوگرايانه بر تهيه طرح است.