مباني كلامي ربط علل طبيعي با آيات توحيدي از ديدگاه علامه طباطبائي و ابن عربي

در دﯾﺪﮔﺎه اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﮐﻼﻣﯽ اﺷﻌﺮي دارد، ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﯿﺴﺖ؛ و اﯾﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻋﺘﻘﺎد وي ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ. ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ دﯾﺪﮔﺎه ﺷﯿﻌﻪ دارد و ﺑﺮاي ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﯽ ﻧﻘﺶ در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ ﮔﺮﻓﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻘﺶ ﻃﻮﻟﯽ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻧﻘﺶ ﻃﻮﻟﯽ ﺟﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﭽﻪ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ ﻧﻘﺶ ﻋﺮﺿﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎد و ﺑﺎران و اﻣﺜﺎل اﯾﻦ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﮐﺎرﮔﺰاري در ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ دارﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺪارد، ﻇﺎﻫﺮاً اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ آﯾﺎت ﺗﻮﺣﯿﺪي را ﻣﻘﺪم ﻣﯽ دارد و اﯾﻦ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﮐﻨﺎر ﻣﯽ ﮔﺬارد؛ اﻣﺎ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ آﯾﺎت ﺗﻮﺣﯿﺪي را ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻞ ﻃﻮﻟﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ و دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﯾﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻃﺒﻖ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي از ﻣﺒﺎﻧﯽ ﮐﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد دارﻧﺪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ دو روش ﻣﺘﻔﺎوت در ﻗﺒﺎل ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ-اﺳﻨﺎدي ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺛﺎر ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻋﺮﺑﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت روش ﮐﺎر ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﮐﻼﻣﯽ رﺑﻂ ﻋﻠﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ آﯾﺎت ﺗﻮﺣﯿﺪي ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ.