تعيين اعتبار داده‌ها و صحت مقاله: داوري مقالات پس از چاپ: يك نامه به سردبير

سردبير محترم امروزه با توجه به افزايش مراكز تحقيقاتي و همچنين عطش پژوهشگران به جست‌وجو و رفع مشكلات موجود، ميزان رشد تحقيقات و مقالات در سطح جهان افزايش قابل‌توجهي داشته است، چنين مقالاتي علاوه بر اينكه موجب افزايش علم و دانش و رشد آن در سطح جامعه مي‌شوند مي‌توانند به حل مشكلات جامعه نيز كمك كنند، اما در اين مسير، يك راه قابل توجه نيز وجود دارد كه مي‌تواند مسير تحقيق را گم كند.اين مسير چاپ بيشتر اين مقالات توسط پژوهشگران دانشگاه‌ها و اعضاي هيات علمي آن مي‌باشد. ممكن است بگوييد اين كه خيلي خوب است كه مطلب و مقاله علمي توسط اعضا هيات علمي و اساتيد دانشگاه انجام گيرد، بله من هم تاييد مي‌كنم بسيار عالي است اساتيد دانشگاه و اعضاي هيات علمي علم و دانش خود را با ساير محققيان به اشتراك بگذارند، اما نقطه تاريك اين موضوع ‌تاثير چاپ مقالات بيشتر بر وضعيت رتبه‌بندي اساتيد و اعضاي هيات علمي دانشگاه‌ها و پژوهشگران مراكز علمي مي‌باشد.1 در اين‌صورت كميت و بي‌اخلاقي بر كيفيت و اخلاق سايه مي‌اندازد و اثر علمي را كه ماهيت گسترش علم دارد به ماهيت تاثير بر رتبه تبديل كند.در اين حالت گاهي با مقالات و پژوهش‌هاي بي‌شماري مواجه مي‌شويم كه هيچ علمي به جامعه اضافه نمي‌كنند و هيچ مشكلي در جامعه را حل نمي‌كنند اما انجام شده‌اند. در اين حالت مي‌توانيم شانس اضافه شدن داده‌سازي، پلاجياريسم (plagiarism) و كپي كردن مطالب را نيز به مقالات اضافه كنيم.اين بدين معنا است كه در صورتي‌كه كميت به‌جاي كيفيت مدنظر قرار گيرد و مقاله تنها براي تاثير رتبه اساتيد و محققين مدنظر قرار گيرد امكان داده‌سازي و پلاجياريسم نيز افزايش مي‌يابد و شايد نويسندگان فكر كنند پس از چاپ مقاله، ديگر مراحل بررسي تمام شده و كسي ايرادي از آن‌ها نخواهد گرفت.حال سوال اينجاست كه آيا با چاپ مقاله، فرد از روي پل بررسي و داوري رد شده و مقاله به سر منزل مقصود رسيده است؟ آيا مقاله‌اي كه چاپ شده و تاثير خود را بر پژوهشگر گذاشته، رتبه پژوهشگر را افزايش داده و تقدير و تشكر را براي پژوهشگر به ارمغان آورده و به اصطلاح ديگر مرده است، قابليت زنده شدن دارد؟بله، همان‌گونه كه شما يك مقاله مي‌نويسيد و اين مقاله در مجلات تحت داوري قرار مي‌گيرد و سپس براي چاپ برگزيده مي‌شود، مقالات پس از چاپ نيز همچنان زنده مي‌مانند و هيچ‌گاه نمي‌ميرند. اين مقالات تا ساليان دراز توسط محققين ديگر مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌گيرند و از اطلاعات آن‌ها در مجامع علمي و مقالات ديگر استفاده مي‌گردد. بنابراين اگر ما مقاله را يك زمين حاصلخيز در نظر بگيريم، اگر شما يك دانه، فقط يك دانه فاسد (اطلاعات غلط، داده‌سازي، پلاجياريسم) را وارد مقاله كنيد، تمام زمين شما را فاسد خواهد كرد و تمام دانه‌هايي كه از آن دانه اصلي و فاسد وارد زمين‌هاي حاصلخيز ديگر (مقالات ديگر) مي‌شوند نيز فاسد خواهند بود و بدون اينكه فرد محقق بداند مقاله آن توسط اطلاعات غلط محقق ديگر فاسد شده است.مقالات چاپ شده پس از چاپ نيز مورد بررسي قرار مي‌گيرند و داده‌ها و مطالب آن‌ها ارزيابي و مورد نقد قرار خواهند گرفت. سايت Pubpeer يك وب‌ سايت است كه سال 2013 ايجاد شده و اجازه يك بحث دو طرفه را بر روي يك مقاله عملي منتشر شده مي‌دهد و محيطي را براي افراد و محققان ايجاد مي‌كند كه در آن هر كسي مي‌تواند با اكانت ناشناس و يا با هويت واقعي خود بر روي هر مقاله‌اي كه DOI دارد، نظر دهد و به توضيح و نقد مقالات و خطاهاي موجود در مقالات بپردازد و ايرادات علمي يك مقاله را براي همگان و بدون سانسور بيان كند. اين در حالي است كه اين كامنت‌ها و نقد‌ها براي انتشار عمومي نيازي به دريافت مجوز از سوي مجلات ندارد.بنابراين، علاوه بر اينكه اخلاق حكم مي‌كند مقاله بر پايه اطلاعات صحيح پايه‌گذاري شود و همچنان كيفيت و اخلاق در شكل‌گيري مقالات مدنظر قرار گيرد، محققان ايراني توجه داشته باشند كه مقالات آن‌ها پس از چاپ نيز مورد بررسي قرار مي گيرد و اگر اطلاعات آن‌ها درست و مناسب تشخيص داده نشود مي‌تواند عواقب جبران ناپذيري براي آن‌ها همچون باز پس‌گيري مقالات (retract) و طرد توسط مجامع علمي و حتي اخراج را به‌دنبال داشته باشد و اين زنگ خطري جدي براي محققين است كه نبايد ناديده گرفته شود.