مروري بر افزودني‌هاي مورد استفاده در حفاظت خاك ‌و آب در ايران

سابقه و هدف: تخريب سرزمين به شكل فرسايش خاك يكي از مشكلات محيطي در جهان و ايران است. فرسايش خاك يكي از فرآيندهاي اصلي است كه منجر به تخريب سرزمين مي‌شود. امروزه مواد افزودني و اصلاح‌گرهاي متنوعي با هدف حفظ خاك‌ و آب در كشور مورد استفاده قرارگرفته است. لذا آگاهي از انواع افزودني‌هاي خاك و عملكرد آن‌ها در حفاظت منابع خاك‌ و آب و مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز ضروري است. بر همين اساس پژوهش حاضر با هدف ارائه اطلاعات جامع از پيشينه و جديدترين مطالعات انجام ‌شده در خصوص استفاده از افزودني‌هاي آلي، غيرآلي و زيستي خاك و ارزيابي اثرات مختلف و تعيين عملكرد و كاربرد آن‌ها در حفاظت خاك ‌و آب انجام‌شده است. مواد و روش‌ها: بررسي كاربرد افزودني‌ها در حفاظت خاك‌ و آب در شرايط مختلف بر مؤلفه‌هاي مختلف فرسايش و حفاظت خاك توسط پژوهش‌گران مختلف در كشور با استفاده از بازنگري و مرور همه مطالعات و پژوهش‌هاي مستند شده در پايگاه‌هاي اطلاعاتي و مستخرج از مقالات مجله‌اي، همايش‎ها، گزارش‌هاي اجرايي و پژوهشي و رساله‌ها و پايان‌نامه‌هاي مرتبط انجام‌شده است. سپس بازخواني، تحليل و جمع‌بندي‎هاي لازم 75 مستند براي ارزيابي‌ كاربرد افزودني‌هاي مختلف در جنبه‌هاي مختلف با لحاظ نوع افزودني، دامنه استفاده، محيط آزمايش، متغير مطالعاتي و گستره كاربرد به‌صورت تاريخي صورت گرفته است. سپس جمع‌بندي نهايي كيفي از نتايج صورت گرفت. يافته‌ها: بر اساس نتايج پژوهش حاضر، استفاده از تثبيت‌كننده‌ها و افزودني‌هاي خاك از قبيل مواد آلي، غيرآلي و زيستي به‌منظور افزايش حد آستانه‌ فرسايش‌پذيري و كاهش فرسايش آبي خاك به‌خوبي مورداستفاده قرارگرفته است. يافته‌هاي حاصل از پژوهش‌هاي صورت گرفته نشان داد كه عملكرد افزودني‌ها ازنظر نوع، نحوه كاربرد، مقياس مورداستفاده و نوع خاك متفاوت بوده‌اند. هم‌چنين يافته‌هاي به‌دست‌آمده در خصوص كاربرد افزودني‌ها دلالت بر استفاده و عملكرد مؤثر انواع افزودني‌ها در حفاظت خاك‌وآب داشته است. بااين‌حال محدوديت‌هاي اقتصادي، محيط‌زيستي، بهداشتي، اجرايي، عملكردي و فني، به‌عنوان چالش‌هاي اساسي در كاربرد هر يك از افزودني‌هاي مرسوم معرفي‌ شده‌اند. با توجه به محدوديت‌هاي برشمرده براي به‌كارگيري تثبيت‌كننده‌ها، استفاده از جايگزين‎هاي زيستي و دوستدار محيط‌زيست براي افزايش اثربخشي زمينه‎سازي شرايط ايجاد تعادل و پايداري محيط‌زيست خاك مورد تأكيد قرارگرفته است. نتيجه‌گيري: با توجه به استفاده گسترده از انواع افزودني‌ها، امكان‌سنجي كاربرد افزودني‌هاي دوستدار محيط‌زيست و با تأكيد بر مديريت پسماندهاي صنايع مادر از طريق انجام مطالعات و پژوهش‌هاي تكميلي در ضرورت تدبير مناسب و متناسب و طبعاً سازگار با محيط‌زيست در طولاني‌مدت را ايجاب مي‌كند. باوجوداين، انجام پژوهش‌هاي تكميلي در زمينه كاربرد افزودني‌هاي مختلف حاصل از استفاده مستقيم و يا تغييرشكل‌يافته پسماندهاي صنايع مهم با رعايت جنبه‌هاي مختلف محيط‌زيستي، اقتصادي، بوم‌شناختي و حتي زيبايي‌شناختي و در مقياس‌هاي مختلف براي جمع‌بندي لازم و هم‌چنين تدوين دستورالعمل‌هاي اجرايي مناسب، ضروري است.