طرح آزادي جمهوري‌خواهانه و نقد آن بر اساس مباني قرآني علامه طباطبايي

آزادي جمهوري‌خواهانه يكي از مفاهيم برجسته حوزه آزادي است كه با وجود ريشه‌هاي تاريخي ديرپا، در دو دهه گذشته به صورت ويژه‌اي مورد توجه آزادي پژوهان قرار گرفته است. اين نوشتار مبتني بر روش تفسيري متن محور در گام نخست به طرح چيستي مفهوم آزادي جمهوري‌خواهانه مي‌پردازد. سپس از مباني انسان‌شناسانه آزادي كه علامه طباطبائي در تفسير الميزان طرح كرده‌اند بهره برده و با تكيه بر آيات قرآن كريم به ارزيابي انتقادي اين مفهوم مي‌پردازد. بر اساس اين مفهوم صرف وجود امكان مداخله خودسرانه از سوي عاملي بيروني، فارغ از آنكه دخالتي در عمل صورت پذيرد يا خير، به معناي از بين رفتن آزادي اعضاي جامعه و به بردگي گماشتن آنها است. مبتني بر مباني قرآني آزادي در دو سطح اين مفهوم داراي تناقضاتي اساسي است؛ در سطح مبنايي مبتني بر درك استقلالي از انسان استوار شده كه در تعارض با حقيقت خلافت الهي انسان و لوازم آن قرار دارد. در سطح فرآيندي نيز آزادي جمهوري‌خواهانه با تكيه بر خواست فردي اعضاي جامعه مي‌خواهد ابزارهايي را براي تحقق عيني آزادي و حفاظت از آن طراحي كند. حال آنكه ماهيت تكيه بر خواست فردي انسان در حقيقت تكيه بر فطرت استخدام‌گر بشر است؛ ويژگي‌اي كه خود عامل پيدايش استبداد و اخلال در بهره‌مندي اعضاي جامعه از آزادي‌هاي خود مي‌باشد. اين در صورتي است كه تنها با تكيه بر عنصر «حق» است كه مي‌توان جامعه انساني را از بند استبداد رهانيده و زمينه بهره‌مندي انسان‌ها از آزادي را فراهم آورد.