وقف و كاركرد مشاركت سياسي در ايران معاصر؛ مطالعه‌اي از منظر نهادگرايي جديد

وقف به عنوان عمل برخاسته از سنت تاريخي و ديني در جهان اسلام و ايران از ديربازمورد توجه دين باوران، خيرين، دولت مردان و بهره مندان عادي از هر قشر و گروه اجتماعي بوده و به لحاظ كاركردي به مثابه سازماني مردم نهاد، سنتي و دين‌پايه، تأثيرات فراواني بر ساختارهاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي داشته و در عصر حاضر به واسطه مطرح شدن ايدۀ دولت كوچك و جامعۀ مدني بزرگ، اين دست نهادها قابليت مطرح شدن دوباره و بازبيني سازوكارهاي دروني و كاركردهاي بيروني و نوين سازي كاربردي دارند. با چنين پيش زمينه اي واز منظر«نهادگرايي نوين» مي‌توان اين پرسش كليدي را مطرح ساخت كه: وقف به مثابه «تشكلي مردم نهاد»، «شريعت پايه» و «جامعه محور» چگونه بر مشاركت سياسي تأثير مي گذارد؟ در پاسخ به اين پرسش كليدي مي‌توان اين فرضيه را مطرح كرد كه وقف به مثابه سازماني مردم نهاد و نوع دوستانه، به صورت غير مستقيم و غيرمحسوس با ورود به حوزۀ اختيارات دولت در عرصۀ عدالت اجتماعي، با خيرانديشي برخاسته از دوگانۀ شريعت و انسان دوستي به بازتوزيع منابع ثروت و سرمايه اقدام مي كند و مشاركت سياسي را تسهيل مي نمايد. تشريح وجوه اين سازوكار از مسير بازخواني مفهوم وقف، پيشينۀ تاريخي آن و مطالعۀ آن، از منظر روش نهادگرايي نوين امكان پذير است. اين پژوهش با بهره-گيري از روش كيفي- تفهمي تلاش دارد به بازنمايي اين حوزۀ مغفول كمك نمايد. يافته هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه وقف به سه شيوۀ «مشاركت اجتماعي» از طريق تمركز بر كمك‌هاي بهداشتي- درماني، «مشاركت اقتصادي» از طريق اعطاي اعانات و ارائۀخدمات رفاهي و نيز «مشاركت سياسي» از طريق كاركردهاي فرهنگي- آموزشي به ويژه به گروه‌هاي نيازمند و اقشار محروم جامعه به روند حكمراني كمك مي كند و اين استعداد را دارد تا در خدمت مدلي از حاكميت كارآمد و جامعه محور درآيد.