ارزيابي كاربست علم‌شناسي پارادايمي در پيشبرد ايدۀ علوم انساني اسلامي

در سال‌هاي اخير اصطلاحاتي از قبيل «پارادايم اجتهادي دانش ديني» يا «پارادايم اسلامي علوم انساني» كاربرد فراواني داشته است. اين امر نشان مي‌دهد عده‌اي از فعالان عرصۀ علم ديني و به‌ويژه علوم انساني اسلامي تلاش مي‌كنند تا در چارچوب علم‌شناسي پارادايمي كوهن، يا نسخه‌هاي جديدتر آن، ايدۀ علوم انساني اسلامي را پيش ببرند. در اين مقاله پس از اشاره به تاريخچۀ استفاده از اصطلاح پارادايم، معناي پارادايم در علم‌شناسي كوهن و انديشمندان پس از وي و همچنين استفاده از اين اصطلاح در عرصۀ  علوم انساني و علوم انساني اسلامي به پرسش‌هايي از ان دست پاسخ داده شده است: كساني كه اصطلاح پارادايم را در حوزۀ  علوم انساني به كار گرفتند، چه تغييراتي در معناي مدنظر كوهن از اصطلاح پارادايم اعمال كردند و كاربست علم‌شناسي پارادايمي در علوم انساني با چه نقدهايي روبه‌روست. همچنين تلقي آن‌ها از اين اصطلاح چيست و چه نقدهايي به كاريست اين اصطلاح در عرصه علوم انساني اسلامي وارد است. از سوي ديگر لوازم و دلالت‌هاي كاربست اصطلاح پارادايم در بحث علوم انساني اسلامي و اين مقوله كه آيا فعالان عرصۀ علوم انساني اسلامي به اين لوازم و دلالت‌ها توجه و التزام دارند نيز بررسي و تحليل شده است. درمجموع به نظر مي رسد استفاده از اصطلاح پارادايم در بحث علوم انساني اسلامي، ركن اصلي معناي كوهني از پارادايم كه ناظر به وجه اجتماعي و ساختاري آن است را ناديده گرفته است و همين امر موجب گرديده به نقش عوامل اجتماعي در دست يابي به علوم انساني اسلامي كم توجهي شود.