متافيزيك علم و شرايط امكان علوم نامتعارف

با آشكارشدن نارسايي‌هاي علوم متعارف در حل مسائل جهان و پيامدهاي ناپسند آن مانند فقر و شكاف درآمدي، سلطۀ فناوري، آلودگي محيط‌زيست و تغييرات جوي و اقليمي براي زندگي بشري، اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا سنخ ديگري از علوم امكان‌پذير است كه ضمن برخورداري از توانمندي‌هاي علوم متعارف از نارسايي‌هاي آن دور باشد. افزون بر گرايش‌هاي رهايي‌بخش علم، انگيزه‌هاي ديني براي سازگاركردن علم با آموزه‌هاي الهي نيز به اين پرسش دامن مي‌زند. پاسخ به اين مسئله نيازمند پژوهش دربارۀ شرايط امكان علوم نامتعارف است. در اين مقاله ضمن بررسي گذراي تاريخچۀ تلاش‌هاي صورت‌گرفته در زمينۀ علم ديني (اسلامي) در ايران و جهان، شرايط امكان علوم نامتعارف از ديدگاه متافيزيك علم به روش تحليلي تبيين شده است. سرآغاز اين پژوهش اشاره به رسالۀ كمتر شناخته‌شدۀ كانت با عنوان «بنيادهاي متافيزيكي علم طبيعي» است. سپس نسبت متافيزيك با علم، امكان متافيزيك علم، نياز علم به متافيزيك، امكان‌پذيري متافيزيك‌هاي متفاوت و مهم‌ترين اصول متافيزيكي علوم اجتماعي تحليل شده‌اند. درنهايت شرايط امكان علوم نامتعارف و برخي مزيت‌هاي رويكرد متافيزيكي به اين علوم تبيين شده است.