پديدارشناسي نابينايي: از روايت نابينايان تا برساخت اجتماعي نابينايي

در اين مقاله، پديدۀ نابينايي از منظر افراد داراي آسيب بينايي واكاوي و نقش گفتمان‌هاي اجتماعي و پيش‌فرض‌هاي فرهنگي در درك و تفسير اين پديده بررسي مي‌شود. بدين‌منظور با پانزده نفر از افراد داراي آسيب بينايي كه به روش نمونه‌گيري هدفمند و نظري انتخاب شدند، مصاحبۀ عميق صورت گرفت. داده‌هاي به‌دست‌آمده با استفاده از شيوۀ كدگذاري سه‌مرحله‌اي تنظيم و به روش تحليل پديدارشناختي مطالعه شدند. مهم‌ترين مقوله‌هاي يافت‌شدۀ پژوهش حاضر عبارت‌اند از: «طبيعي‌دانستن معلوليت»، «تحميل معلوليت»، «بازيابي سلامت»، «احساس گناه»، «رنج تحميلي»، «قضاوت‌هاي كليشه‌اي»، «بي‌هويتي اجتماعي» و «بازتعريف معلوليت». نتايج نشان داد درك و تفسير پديدۀ نابينايي از منظر بيشتر نابينايان با آنچه عموم مردم تصور مي‌كنند، متفاوت است و در بسياري از موقعيت‌ها، گفتمان‌هاي اجتماعي و فرهنگي رايج در ميان مردم به پديدۀ نابينايي، احساسات نامطلوبي را در افراد نابينا برمي‌انگيزند و معمولاً رنج مضاعفي را به آن‌ها تحميل مي‌كنند. بر اين اساس، آنچه موجب محدوديت افراد نابينا شده، تا حد زيادي ناشي از برساخت اجتماعي، انگاره‌ها و پيش‌فرض‌هاي فرهنگي شكل‌گرفته درمورد نابينايي است. به‌نظر مي‌رسد چنين برساختي از جمله عواملي است كه مي‌تواند در موارد متعدد موجب به‌رسميت‌‍‌نشناختن افراد نابينا از سوي جامعه و ظهور پديدۀ بي‌هويتي اجتماعي و ازدست‌رفتن اعتمادبه‌نفس در آنان شود. به اين ترتيب آنچه مي‌تواند افراد نابينا را از اين موقعيت خارج كند، پديدۀ اعتماد است كه اساسي‌ترين پايۀ آن را نخست مي‌توان در پذيرش و همراهي خانواده و سپس در بينش و رفتار مناسب جامعه جست‌وجو كرد. اين موضوع در افراد نابينا زمينۀ شكل‌گيري اعتمادبه‌نفس و توانايي بيان نيازهاي فردي آن‌ها را به‌وجود مي‌آورد. در اين صورت، فرد نابينا ساختارهاي محدودكنندۀ معلوليت را كه مي‌تواند در او نوعي درماندگي آموخته‌شده يا ناتواني و معلوليت ثانويه ايجاد كند، پذيرا نمي‌شود.