جايگاه قفقاز جنوبي در منطقه گرايي سياست خارجي ايران

جنگ دوم قره‌باغ با تغيير موازنۀ قدرت منطقه‌اي، محيط راهبردي و  چشم‌انداز ترتيبات ژئوپليتيكي، قفقاز جنوبي را متحول كرده است. پس از فروپاشي اتحاد شوروي، سياست ايران همواره مبتني بر پيشگيري از جنگ فراگير و حفظ وضع موجودِ مناقشه‌هاي منطقه، به‌ويژه بحران قره‌باغ بوده است. اما تهران هرگز ابتكاري براي برون‌رفت از بن‌بست‌هاي ژئوپليتيكي درگيري و توسعۀ همگرايي اقتصادي در قفقاز جنوبي مطرح نكرده است. به‌دنبال واپسين جنگ قره‌باغ و تغيير محسوس موازنۀ نظامي به‌‌سود جمهوري آذربايجان، واقعيت‌هاي ژئوپليتيكي نوپديد، ايران را به‌سوي بازتنظيم سياست خارجي خود در قفقاز جنوبي و خروج از سياست بي‌طرفي سنتي خود پيش برده است. با وجود اين، به‌نظر مي‌رسد سياست خارجي ايران، چشم­انداز راهبردي نسبت به منطقه‌گرايي فعال در قفقاز جنوبي ندارد. در اين نوشتار به‌دنبال پاسخ به چرايي نبود منطقه‌گرايي سياست خارجي ايران در قفقاز جنوبي هستيم. با بهره‌بردن از روش تحليل تركيبي (قياسي‌استقرايي) و چارچوب نظري منطقه‌گرايي، فرضيۀ اصلي را بر اساس دو دسته مؤلفۀ‌ رويكردهاي كلان سياست خارجي ايران و پويايي‌هاي سياست داخلي و پويش‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي ارائه مي‌كنيم. در مؤلفه‌هاي دسته اول، ديدگاه‌هاي نبود امكان همگرايي با كشور‌هاي منطقه، نبود سياست همسايگي و تنهايي راهبردي در منطقه به‌دليل ماهيت متفاوت ساخت قدرت و هويت ايران برجسته مي‌شود. در پويش‌هاي محيطي نيز بر فشارهاي نظام بين‌الملل عليه ايران، اولويت پيشران‌هاي امنيتي‌هويتي خاورميانۀ عربي در سياست منطقه‌اي و همچنين تأثيرپذيربودن روابط همسايگي ايران از سطح تنش با ايالات متحد آمريكا تأكيد مي‌شود.