بازسازي فرهنگ و جامعه در ايران پساانقلاب؛ نگاهي به تجربهٔ ميدان فوتبال در دههٔ 60

يكي از آرمان‌هاي انقلاب، تغيير بنيادين در مناسبات حاكم بر نظام اجتماعي و فرهنگي بود. اين خواستِ تغيير در همۀ ميدان‌هاي اجتماعي در ايرانِ پساانقلاب دنبال شد. اين تحقيق به ميانجي مطالعۀ موردي ميدان فوتبال در دهۀ نخست پس از انقلاب، مي‌كوشد تجربۀ  بازسازي فرهنگ و جامعه در ايران پساانقلابي را بازخواني كند. «فوتبال» به سبب محبوبيت گسترده و توده‌اي، مي‌تواند نمونۀ  مناسبي براي تحليل اين موضوع باشد. پرسش اين است كه نظام انقلابي چگونه با ميدان فوتبال مواجه شد و چه ايده‌ها/ الگوها/ پركتيس‌هايي را در ميدان فوتبال به كار بست؟ تحليل گستردۀ  متون و اسناد نشان مي‌دهد كه ايدۀ ورزش اسلامي يا ورزش انقلابي -تا حدي همچون عرصه‌هاي ديگري مانند سينما و تئاتر و دانشگاه- هرگز از پردۀ ابهام بيرون نيامد. درعين‌حال، محبوبيت گستردۀ  فوتبال و برخي رفتارها و شعارهاي تماشاگران كه با هنجارهاي سياسي حاكم هم‌نوا نبود، در بحبوحۀ تنش‌هاي پساانقلاب و جنگ، فوتبال را به رقيبي براي ارزش‌هاي رسمي بدل كرد. مهم‌ترين غايتي كه مسئولان در ورزش و خاصه فوتبال دنبال مي‌كردند؛ يعني توليد سوبژكتيويتۀ نوين در غياب خط‌مشي مشخص و فقدان يك الگوي كلان تغيير اجتماعي به جايي نرسيد. به‌اين‌ترتيب، از نيمه‌هاي دهۀ 60 و هم‌زمان با افول راديكاليسم در جامعه و سياست ايران، مديران ارشد كشور بر ورزش قهرماني صحّه گذاشتند و عملاً فوتبال ايران به‌تدريج گام در همان مسير معمول ورزش جهاني گذاشت. اين پژوهش نشان مي‌دهد چگونه سياست‌گذاران در فرايند برپاكردن آپاراتوس‌هاي دولت در دهۀ  60، به نحوي از آرمان‌هاي مبهم نخستين عقب نشستند و اين زمينه‌ساز سير تحولي بود كه به‌تدريج در دهۀ  70 در فرهنگ و جامعۀ  ايران پيش رفت.