مديريت تعارض منافع در بخش سلامت: نامه به سردبير

سردبير محترم تعارض (تضاد) منافع موقعيتي است كه وظايف يا مسئوليت‌هاي فرد به‌عنوان يك كارمند يا مدير در سازمان، با منافع او در خارج سازمان در تضاد باشد. تعارض منافع، تعارض ميان منافع شخصي فرد با منافع ملي و عمومي است. در چنين موقعيتي، تصميمات و اقدامات حرفه‌اي فرد در مورد يك منفعت اوليه، مي‌تواند تحت تأثير احتمال منفعت ثانويه براي او يا اقوام و دوستان او قرار گيرد. فرد در موقعيت تعارض منافع، لزوماً غيراخلاقي و غيرحرفه‌اي نيست. تعارض منافع ممكن است موجب تغيير رفتار او شود و به فساد و سوء استفاده از قدرت عمومي براي كسب منافع شخصي منجر شود. تعارض منافع در صنعت سلامت زماني به وجود مي‌آيد كه احتمال منافع فردي يا گروهي، قضاوت حرفه‌اي مديران يا ارائه‌كنندگان خدمات سلامت را به خطر بيندازد. به عبارتي، تعارض منافع زماني رخ مي‌دهد كه هدف اوليه تأمين، حفظ و ارتقاي سلامت بيماران با هر هدف ثانويه ديگري به ويژه منافع شخصي مديران و ارايه‌كنندگان خدمات سلامت در تضاد باشد. تعارض منافع بر همه جنبه‌هاي نظام سلامت مثل ارايه خدمات سلامت و آموزش و پژوهش در حوزه سلامت تأثير مي‌گذارد. اكوسيستم نظام سلامت تحت تأثير نفوذ صنعت قرار دارد. منفعت اوليه در حوزه درمان، ارايه خدمات سلامت سودمند به بيماران، در حوزه پژوهش، توليد علم معتبر و فناوري سودمند و در حوزه آموزش، تربيت كاركنان سلامت با كفايت است. در مقابل، منفعت ثانويه شامل منفعت مالي و غيرمالي مثل اعتبار فردي، ارتقاي علمي و شغلي و شهرت است. احتمال تأثير سوء منافع ثانويه بر تصميمات حرفه‌اي فرد بايد توسط افراد مستقل تعيين شود.همكاري بين اساتيد، پژوهشگران و ارايه‌كنندگان خدمات سلامت با شركت‌هاي دارويي و تجهيزات پزشكي براي توليد محصولات سلامتي به نفع جامعه است. وليكن، اين همكاري و احتمالاً روابط مالي فيمابين، ممكن است قضاوت‌هاي حرفه‌اي مربوط به منافع و اهداف اوليه پزشكي را تحت تأثير قرار دهد. تعارض منافع در بخش سلامت، يكپارچگي پژوهش‌هاي علمي، عينيت آموزش حرفه‌اي، كيفيت مراقبت از بيمار و اعتماد عمومي به پزشكي را تهديد مي‌كند. جامعه از سياستگذاران، مديران و متخصصان علوم پزشكي انتظار دارد كه هيچ انگيزه‌اي جزء سلامت بيماران نداشته باشند.پذيرش هديه، نمونه دارو و ملزومات پزشكي از شركت‌هاي دارو و تجهيزات پزشكي، خريد دارو و تجهيزات از شركت اقوام و دوستان، مالكيت سهام شركت‌هاي دارويي و تجهيزات پزشكي، مشاركت در تدوين راهنماهاي باليني توسط شركت‌هاي دارويي، حمايت مالي پژوهش‌ها توسط صنايع، ارايه مشاوره به صنايع، عضويت در هيات مديره شركت‌ها، اشتغال همزمان در بخش دولتي و خصوصي Dual Practice و معرفي كتاب خود به‌عنوان منبع اصلي توسط عضو بورد تخصصي از مصاديق تعارض منافع در بخش سلامت است.امكان تعارض منافع در حوزه پزشكي با توجه به تعدد و پراكندگي ارايه‌كنندگان خدمات سلامت، پيچيدگي فرايندهاي ارايه خدمات سلامت، عدم توازن اطلاعات ارايه‌كننده و گيرنده خدمات سلامت، استقلال و اختيار كم بيمار و آسيب‌پذيري و وابستگي شديد او به ارايه‌كننده خدمات سلامت زياد است و رسيدگي به آن در چارچوب نظارتي و سياستي موجود دشوار مي‌باشد. خط باريكي بين رفتار قابل قبول و تعارض منافع در نظام سلامت وجود دارد. سياستگذاران، مديران و كاركنان نظام سلامت بايد پيش از پيوستن به مشاغل اين حوزه از ماهيت و مصاديق تعارض منافع آنها آگاه باشند. با وجود اين، ماهيت ظريف تعارض منافع، شناسايي، تحقيق و رسيدگي به آن را چالش برانگيز مي‌كند.براساس اصل 40 قانون اساسي، هيچكس نبايد اعمال حق خود را وسيله ضرر رساندن به غير يا تجاوز به منافع عمومي قرار دهد. همچنين، بر اساس قاعده فقهي «لا ضرر و لا ضرار في‌الاسلام»، فرد نبايد به خود و به ديگران ضرر برساند. اگر حكومت به بعضي‌ها اجازه دهد كه منافع شخصي بسيار به زيان ديگران به‌دست آورند، مشروعيت سياسي حكومت تضعيف مي‌شود.مديريت تعارض منافع با اتخاذ سياست‌ها و رويه‌هاي مناسب امكان پذير است. هدف مديريت تعارض منافع محافظت از انسجام قضاوت حرفه‌اي و حفظ اعتماد عمومي مردم است. مديريت تعارض منافع شامل مراحل پيشگيري، شناسايي و اصلاح است. راهكارهاي مديريت تعارض منافع شامل اعلام تعارض منافع (شفافيت)، اعمال محدوديت، تفكيك وظايف، تفكيك قانونگذار از مجري، تفكيك ناظر از نظارت شونده، اصلاح نظام پرداخت، استفاده از راهنماهاي باليني، رعايت كدهاي اخلاقي و آموزش است.