تحليلي بر ابعاد فقهي اسناد خزانه اسلامي منتشره در ايران

An Analysis of the Jurisprudential Aspects of the Islamic Treasury Bills Issued in Iran

يكي از رايج ترين روش ها براي تأمين كسري بودجه دولت ها در دنيا، انتشار اوراق و اسناد خزانه دولتي است. اين اسناد به گونه اي منتشر مي شوند كه در بازارهاي ثانوي قابليت خريدوفروش داشته باشند. باتوجه به ربوي بودن انواع اوراق خزانه متعارف، اسناد خزانه اسلامي به عنوان جايگزين اوراق خزانه متعارف در جمهوري اسلامي ايران طراحي و اجرايي شده است. اسناد خزانه اسلامي، ابزاري مالي است مبتني بر بدهي هاي انباشته بخش دولتي به نظام بانكي، پيمانكاران طرف قرارداد در طرح هاي تملك دارايي هاي سرمايه اي مذكور در قوانين بودجه سالانه و برخي ديگر از بدهي هاي خزانه داري كل كه توسط وزارت امور اقتصادي و دارايي به نمايندگي از دولت منتشر مي شود. باتوجه به تجربه انتشار اسناد خزانه اسلامي در تأمين مالي نيازهاي مختلف دولت، شناسايي كاركردها و بررسي جنبه هاي فقهي و موضوع شناسانه و تبيين موارد و مصاديق گوناگون اين اسناد، از اهداف پژوهش حاضر محسوب مي شود. در اين پژوهش، ابتدا موضوع شناسي دقيقي از اسناد خزانه اسلامي )به عنوان جايگزين اسناد خزانه متعارف ( شامل تعريف اسناد خزانه اسلامي، انواع، ويژگي ها و مشخصات، اركان و سازوكار انتشار آن ارائه مي شود. در گام بعد به روش توصيفي تحليلي، انواع اسناد خزانه اسلامي ازمنظر اتحاد مالكيت، بازار اوليه و ثانوي اسناد خزانه اسلامي، همچنين جبران كاهش ارزش پول و قابليت تبديل به سهام در اسناد خزانه اسلامي مورد بررسي و تحليل فقهي قرار گرفته است.

One of the most common ways of compensating governments’ budget deficits is to issue government treasury securities. These documents are published so that they can be bought and sold in secondary markets. Due to the usury nature of the conventional treasury bonds, Islamic treasury bills have been proposed and institutionalized as an alternative to conventional treasury bills in the Islamic Republic of Iran. Islamic treasury bills are financial devices based on public sector accumulated debts to the banking system, contractors and some other general treasury debts that are issued by the Ministry of Economic Affairs and Finance on behalf of the government. Considering the experience of issuing Islamic treasury bills in financing the different needs of the government, identifying the functions and making an assessment of the jurisprudential aspects and explaining the various cases and examples of these bills, are among the objectives of the this study. In this research, detailed dimensions of the Islamic treasury bills, including the definition of Islamic treasury bills, its types, characteristics and specifications, components and mechanism of its issuance are presented first. In the next phase, a descriptive-analytical method is employed to find out the primary and secondary markets of Islamic treasury bills, compensation for the devaluation of money in these bonds, the possibility to convert them into shares, and various types of Islamic treasury bills from the perspective of ownership unio‎n have been studied and analyzed from jurisprudential perspective.