سبك و ساختار مثنوي وامق و عذراي شعيب جوشقاني

زمينه و هدف: منظومۀ «وامق و عذرا» اثر خواجه شعيب جوشقاني شاعر، يكي از شاعران و محرّران برجستۀ عصر صفوي، در دورۀ شاه عباس اول است. شعيب اين مثنوي را بمنظور نظيره ‌پردازي و با تأثير گرفتن از وامق و عذراي عنصري و خسرو و شيرين نظامي سروده است و بر اين اساس شاعر بيشتر تحت تأثير سبك خراساني بوده است تا سبك هندي. نگارندگان اين جستار برآنند عناصر و مؤلّفه هاي سبكي و ساختاري اين منظومه را دريابند و سطوح زباني، ادبي و فكري و ساختار غنايي آن را بررسي و تحليل نمايند. روش مطالعه: اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي و با رويكرد سبك‌شناسي است. داده ها و اطلاعات با استفاده از روش كتابخانه اي بدست آمده است. يافته ها: منظومۀ «وامق و عذرا»ي جوشقاني در بحر هزج و در قالب مثنوي سروده شده است. شاعر با استفاده از انواع هجاي قافيه، تنوّع در ساختمان آن، قافيۀ بديعي، مختصات آوايي، انواع مختلف جناس، تكرار واج و واژه، تصدير، ترصيع و موازنه موسيقي شعر را افزايش داده است. ساختار سبكي لغات و اصطلاحات آميزه اي از لغات و اصطلاحات عاميانه، غنايي و حماسي است. كه سطح ادبي كلام نيز بر پايۀ تشبيهات، استعارات، كنايات، تلميحات و اغراقها استوار است. در سطح فكري شاعر نشانه ‌هايي از سبك خراساني را ميتوان ديد و فصل‌بندي جوشقاني در اين منظومه با ساختار منظومه هاي غنايي قابل تطبيق است. نتيجه گيري: خواجه شعيب جوشقاني از شاعران توانمند و شيرين سخن دورۀ صفوي بوده است كه در منظومۀ غنايي «وامق و عذرا»ي وي ابتكارات زباني و تركيبات تازه ديده ميشود. وي با استفاده از واژگان و تركيبات زبان عربي و تركي و وارد نمودن تركيبات نو و بديع و لغات و اصطلاحات عاميانه و دانشهايي چون نجوم، طب و موسيقي، بر زيبايي و غناي كلامش افزوده است. كاربرد فراوان آرايه هاي ادبي نظير جناس، تكرار، تصدير و ترصيع، تشبيه، استعاره و تلميح، از ويژگيهاي سبكي جوشقاني در مثنوي وامق و عذراست. همچنين ساختار اين منظومه با ساختار منظومه هاي غنايي مطابقت دارد.