تلميح و انواع آن در غزليات بيدل دهلوي

زمينه و هدف: تلميح از پركاربردترين شگردهاي ادبي است. شايد در مجموعۀ اشعار شاعري متقدم يا متأخر، جاي بسياري از صنايع ادبي خالي باشد، اما صنعتي كه عموماً در شعر يافت ميشود، تلميح است. با توجه به اينكه تلميح، در سبك هندي دچار تحول و گستردگي خاصي شد، بيدل دهلوي نيز چون ديگر شاعران سبك هندي، از اين صنعت در غزليات خود استفاده كرد؛ درعين حال نگاه او به تلميح مانند شعراي پيشين و همعصر خود نبود. بيدل اگرچه نسبت به همعصران خود در استفاده از اين صنعت كم كارتر است، سعي در نوآوري بيشتري داشته است. در اين مقاله با شرح برخي از ابياتي كه در آن تلميح بكار رفته، سعي شده است مشكلات معنايي اين ابيات در حد توان مرتفع گردد و علاقه مندان درك بهتري از مضمون پردازيهاي اين شاعر پرآوازه داشته باشند. روش مطالعه: روش ‌كار در اين‌ تحقيق، همچون بيشتر تحقيقاتي كـه در حـوزۀ علـوم انـساني انجـام ميگيرد، توصيفي- تحليلي و استفاده از منابع كتابخانه اي است. يافته ها: بيدل در كاربرد تلميحات ايراني، يكي از كم‌كارترين شعراي سبك هندي است. اما در غزليات او، نام عشاقي همچون مجنون و فرهاد در كنار شيرين و ليلي، بسامد بالايي دارد. درعوض تليمحات اسلامي داراي بسامد قابل توجهي در اشعار او هستند. بيدل برخلاف قصايد و مثنويها كه از تلميح به حضرت محمد(ص) مضمونهاي قابل توجهي ساخته است، در غزليات بيشتر به تلميح پيامبراني همچون موسي، عيسي، يعقوب و يوسف پرداخته است. نتيجه گيري: غالب استفادۀ بيدل از صنعت تلميح، با تصرف او در روايت، داستان و ماجراي موردنظر صورت گرفته است و مهمتر اينكه تقريباً هميشه برداشت دلخواه خود را از موضوع داشته است. در واقع تقريباً در همۀ موارد كاربرد تلميح در غزليات او با انتقال پيام اخلاقي – مذهبي همراه است حتي اگر با ماجرايي عاشقانه روبرو باشيم. همچنين او گاه تلميح را با صنايعي چون تشبيه، اسلوب معادله، كنايه، پارادوكس و استعاره آميخته است.