تحليل جايگاه محيط زيست در عرفان اسلامي (بر اساس آثار برجستۀ شعر عرفاني فارسي)

زمينه و هدف: پيدايش بحرانهاي عظيم محيط زيستي از چالشهاي بزرگ پيش روي دوران معاصر است كه حيات انسان و ديگر زيستمندان كرۀ زمين را بمخاطره انداخته است. ريشۀ اصلي اين بحرانها را بايد در جهان بيني و نوع نگرش انسانها به هستي جستجو كرد؛ چراكه چگونگي رفتار انسانها با يكديگر و جهان طبيعت تحت تأثير افكار، ايدئولوژيها و جهان بينيها ميباشد. اين پژوهش تلاش ميكند نظام معرفت شناسي و جهانبيني عرفان ايراني – اسلامي را درقبال محيط زيست بر اساس مهمترين آثار شعر عرفاني فارسي طراحي و تبيين نمايد. روش مطالعه: اين پژوهش از ردۀ مطالعات بين رشته اي بوده كه به شيوۀ توصيفي – تحليلي و بر مبناي مطالعات كتابخانه اي، جايگاه محيط زيست را در آثار برجستۀ شعر عرفاني فارسي از عصر سنايي تا دورۀ جامي بررسي خواهد كرد. يافته ها: بررسي آثار برجستۀ نظم عرفاني فارسي در شعر شاعران عارفي چون سنايي، عطار، مولانا، شبستري و جامي نشان ميدهد كه خدامحوري، اعتقاد به انسجام و انتظام عالم، نظريۀ نظام احسن، آينه و آيه بودن عالم، قاعدۀ عمل و عكس العمل، سريان عشق در هستي، حيات و ادراك‌مندي كيهان، و بسندگي و قناعت، مباني اصلي نگرش عرفاي اسلامي به محيط زيست را تشكيل ميدهند. نتيجه گيري: جهان‌بيني عرفاي اسلامي بر اساس آموزه هاي ديني سرشار از نگاه معرفت شناسانه به طبيعت و محيط زيست است. ادبيات عرفاني بويژه شعر عرفاني بهترين ظرف براي بازتاب احساسات و افكار عرفاي اسلامي در قبال طبيعت و محيط زيست است. تحليل آثار برجستۀ شعر عرفاني فارسي حاكي از آن است كه احترام، تكريم، عشق و محبت به طبيعت و مظاهر آن در نظام باورها، انديشه، گفتار و سلوك عملي عرفاي اسلامي موج ميزند. عرفان ايراني-اسلامي با تكيه بر مباني فكري آن، بر اصولي استوار است كه ميتواند نوع نگاه و تفكر انسانها را درمورد محيط زيست تغيير داده و رفتار آنها را درقبال آن سامان بخشد. الگوهاي مبتني بر نظام باورهاي عرفاني ميتواند جايگزين انسان‌محوري، فردگرايي، مطلق‌انگاري، تجزيه گرايي، نگاه آفاقي و مكانيكي و ابژكتيو به جهان شود و در رابطۀ او با طبيعت تغييرات بنيادي ايجاد كند.